Παρασκευή 15 Μαΐου 2015

Μάης '68

14 Μαΐου 1968. Οι φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού καταλαμβάνουν την σχολή τους. Η Γενική Συνέλευση αποφασίζει να μετονομάσει την σχολή σε «Λαϊκό Ατελιέ». Οι προτεραιότητες είναι η αναδιάταξη του εκπαιδευτικού συστήματος, η εγκαθίδρυση επαφών και δεσμών με τους απεργούς εργάτες και η χρησιμοποίηση της τέχνης ως εργαλείου για την επανάσταση. Άμεση απαίτηση: η μαζική παραγωγή αφισών και προπαγανδιστικού υλικού..

Γύρω από την Σχολή Καλών Τεχνών αναρτάται το ακόλουθο κείμενο:

«Η δουλειά μέσα στο Λαϊκό Ατελιέ έχει ως σκοπό να υποστηρίξει το μεγάλο κίνημα των απεργών εργατών που έχουν καταλάβει τα εργοστάσιά τους ενάντια στην αντιλαϊκή κυβέρνηση Ντε Γκώλ. Δίνοντας όλες του τις δυνάμεις και τις ικανότητες στην υπηρεσία του αγώνα των εργατών, ο καθένας μέσα στο ατελιέ δουλεύει γι΄ αυτό, γιατί με την εκπαιδευτική αυτή πρακτική ανοίγεται στις λαϊκές μάζες».



Η πρώτη αφίσα ήταν μια λιθογραφία που είχε ως έμβλημα τα τρία U:

U sines – U niversités – U nion. Δηλαδή: Εργοστάσια- Πανεπιστήμια- Ένωση.

Η λιθογραφία όμως ήταν πολύ χρονοβόρα κι έτσι ένας καλλιτέχνης ο Guy de Rougemont, πρότεινε στην συνέλευση την λύση των πολλαπλών που τότε δεν έχαιρε και μεγάλης εκτίμησης όσο η λιθογραφία και τα άλλα χαρακτικά.
Ωστόσο, καθώς το αίτημα ήταν η ταχύτητα και η ποσότητα ακολουθήθηκε αυτή η λύση. Οι φοιτητές ανασκουμπώνονται και αναπαράγουν χιλιάδες αφίσες κάθε μέρα. Συνολικά δημιουργήθηκαν 600 περίπου διαφορετικές αφίσες .Είναι απλές, συνήθως μονοχρωματικές και με συνθήματα άμεσης πρόσληψης . Σήμερα υπάρχουν αρκετοί συλλέκτες που διαθέτουν τις πρωτότυπες αφίσες.



Ποιοι αποφάσιζαν τα συνθήματα στις αφίσες;
Οι φοιτητές μετά από καθημερινά πολιτικά συμβούλια αναμεταξύ τους ή σε συνεργασία με τους εργάτες απεργούς.
Πάνω από 300 καλλιτέχνες, εκτός από τους φοιτητές ήρθαν και συνέδραμαν αυτήν την τιτάνια προσπάθεια ενώ ήρθε και βοήθεια από το εξωτερικό. Συγκεκριμένα Τσέχοι καλλιτέχνες από την Πράγα ήρθαν να βοηθήσουν . Φυσικά οι αφίσες ήταν ανυπόγραφες ενώ σήμερα γνωρίζουμε-πλέον – μερικούς από τους δημιουργούς .Ήταν μεταξύ άλλων οι: Gérard Fromanger, Guy de Rougemont, Julio le Parc. Το πιο ωραίο στοιχείο τους ήταν ο αυθορμητισμός, η ιδιόχειρη γραφή, η φαντασία, η φρεσκάδα αλλά κι η αποφασιστικότητα που τις διακρίνουν. Είχαν άλλωστε προηγηθεί οι καταστασιακοί που έβαλαν την σφραγίδα τους σε πολλά από τα συνθήματα.
Επιστροφή στα συνηθισμένα..
Η παντοκρατορία της αφίσας καθ’ όλη την διάρκεια του Μάη του ΄68.



Οι αφίσες που παράγονταν με εργοστασιακούς ρυθμούς τον Μάη του ’68 τόσο στην Καλών Τεχνών, όσο και στην Σχολή των Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού, είχαν στην κυριολεξία επενδύσει όλους τους δρόμους του κέντρου και τοποθετούνταν παντού: στα παρμπρίζ των αυτοκινήτων, στις εισόδους των πανεπιστημιακών σχολών, στην Σορβόννη, στο θέατρο Odéon, στα εργοστάσια (Renault, Citroën) κ. λ. π.. Μια νέα, πολιτική σκηνογραφία, με αριστερά, αναρχικά, σουρεαλιστικά και καταστασιακά συνθήματα και slogans πλημμύριζε την πόλη.
Έτσι η πολιτική αφίσα, αντικατέστησε στην κυριολεξία την διαφημιστική αφίσα στο Παρίσι, κάνοντας πράξη το όνειρο πολλών σιτσουασιονιστών για κατάργηση της κοινωνίας του καταναλωτισμού σύμφωνα με το όραμα του Guy Debord.
Εκτός όμως από τα slogans, υπήρχε και αναπαράσταση πολλών επαναστατών και θεωρητικών της επανάστασης : Marx, Lénin, Trotski και Mao.



Πλήρης διάδραση ανάμεσα στους διαδηλωτές και τους καλλιτέχνες που αναπαράγουν τις αφίσες.
Οι αφίσες του Μάη του ’68 αναπαράγουν τις ιδέες των διαδηλωτών και τις διεκδικήσεις των σωματείων ή των συλλόγων αλλά αντανακλούν και το φαντασιωτικό των καλλιτεχνών.
Υπάρχει ένας διάλογος ανάμεσα στα γεγονότα και τις αφίσες καθώς το «Λαϊκό Ατελιέ» στην Καλών Τεχνών συνεδριάζει κάθε βράδυ και η Γενική Συνέλευση αποφασίζει για τις αφίσες της επόμενης μέρας. Επίσης υπάρχει ένα είδος ανταπόκρισης ή απάντησης στα λεγόμενα του De Gaulle μέσω των αφισών.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα graffitis στους τοίχους που επανασχολιάζουν τα συνθήματα των αφισών, προεκτείνουν τα νοήματα, καταθέτουν προσωπικές μαρτυρίες. Κάνουν θα λέγαμε αυτό που κάνουν οι σχολιαστές των σημερινών posts στα blogs. Μόνο που αυτό γίνεται σε άπλετη και δημόσια θέα. Τι ωραία!!

Ο Μάης του ’68 δεν είναι ανεπανάληπτος.. Μπορεί κάλλιστα να επαναληφθεί!!







Η πρώτη αφίσα γράφει Μας δηλητηριάζουν! κι από κάτω έχει χωρισμένο τον άνθρωπο σε τμήματα που επαναλαμβάνουν τις λέξεις πρόβατο, ράδιο, τηλεόραση..Η δεύτερη γράφει: Είμαστε όλοι ανεπιθύμητοι, συμπαραστεκόμενοι στον απεικονιζόμενο ηγέτη Daniel Kohn Bendit για τον οποίο είχε δηλωθεί από την κυβέρνηση πως είναι ανεπιθύμητος..Η τρίτη αφίσα γράφει: Προσοχή, το ραδιόφωνο ψεύδεται και η τέταρτη κλίνει το ρήμα συμμετέχω ως εξής: Συμμετέχω, συμμετέχεις, συμμετέχει, συμμετέχουμε, συμμετέχετε, επωφελούνται.



Οι εξεγερμένοι είναι σαφείς στα συνθήματά τους: Δείχνουν ένα μπουκάλι που γράφει: Τύπος, απαγορεύεται η κατάποση..δηλώνουν ΟΧΙ με το αίμα τους, δείχνουν έναν μπάτσο με το ναζιστικό σύμβολο και καλούν για δράση τους πολίτες. Η εξουσία είμαστε εμείς δηλώνουν σηκώνοντας την γροθιά ενωμένοι..



Δείχνουν την αλληλεγγύη τους στους μετανάστες και βρίζουν τον De Gaulle, τον οποίον δείχνουν να χαϊδεύει την Γαλλία λέγοντάς της Εσύ να ψηφίζεις πάντοτε κι εγώ θα κάνω τα υπόλοιπα, κρατώντας από πίσω του ένα γκλομπ..



Διάσημη είναι η φωτογραφία του Cartier που παρατηρεί το γνωστό σύνθημα «jouissez sans entraves».



Επιλογή συνθημάτων:



Απαγορεύεται το απαγορεύεται.

Η Φαντασία στην Εξουσία

Να “στε ρεαλιστές, ζητήστε το αδύνατο.

Η ανία είναι αντεπαναστατική.

Δεν θα αξιώσουμε τίποτα, δεν θα ζητήσουμε τίποτα. Θα πάρουμε, θα καταλάβουμε

Το αφεντικό έχει ανάγκη εσένα, δεν τον έχεις εσύ ανάγκη.
Αγοράζουν την ευτυχία σου… Κλέψ” την.

Ήρθα. Είδα. Πίστεψα.

Η ποίηση βρίσκεται στους δρόμους.

Κάτω από το πλακόστρωτο βρίσκεται η παραλία!

Ούτε Θεός ούτε αφέντης!

Ακόμα κι αν υπήρχε Θεός θάπρεπε να τον καταργήσουμε!


Κάτω ο απολογισμός, ζήτω το εφήμερο!

Βίαιος δεν είναι αυτός που επαναστατεί, αλλά αυτός που καταπιέζει.

Πριν μάθετε να γράφετε, μάθετε να σκέφτεστε. (Jean Paul Sartre)..



Αυτοδιαχείριση κάθε μέρα.





Καταπληκτικό το σύνθημα πέρα πέρα δεξιά..Λέει: Όχι άλλο ασανσέρ, πάρε την εξουσία



Ή θα υποφέρεις ή θα αντισταθείς και θα νικήσεις..



Φοιτητές που κοιμούνται στα Πανεπιστήμια. Αυτοκίνητα-Οδοφράγματα..



Η τέχνη πέθανε, απελευθερώστε την καθημερινή σας ζωή.



Το να επιθυμείτε την πραγματικότητα είναι καλό, το να πραγματοποιείτε τις επιθυμίες σας ακόμη καλύτερο..



Μάης του 68..Η αρχή ενός παρατεταμένου αγώνα.. Έτσι λέει το παραπάνω σύνθημα. Δεν ξέρω ακριβώς, αλλά αυτό που ξέρω σίγουρα είναι πως τόσο ο Μάης του 68 όσο και τα συνθήματα και οι αφίσες του συνεχίζουν να εμπνέουν . Δείτε μερικές αφίσες από σημερινούς πολιτικούς αγώνες. Η αφίσα Σκάσε είσαι μικρός μεταφέρθηκε στην προεκλογική κατα του Σαρκοζί, ο αρουραίος έγινε έμβλημα του Banksy, οι αγώνες του 2008 συνδέθηκαν με το 68, ακόμη και το κίνημα Occypy Wall Street δανείστηκε στον ακτιβισμό του εικόνες από τις αφίσες του Μάη..


the artnoise.blogspot

Παρασκευή 1 Μαΐου 2015

Τέσσερις λέξεις

1. Φαντασία
Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Τι είναι αυτό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα; Επαναλαμβάνουν, εδώ και αιώνες, ότι είναι ο ορθός λόγος. Αρκεί όμως να προσέξουμε τη συμπεριφορά των άλλων γύρω μας αλλά και τη δική μας, για να αντιληφθούμε ότι αυτό δεν αληθεύει. Οι ατομικές και οι συλλογικές συμπεριφορές πολύ συχνά είναι παράλογες. Τα ζώα είναι πιο (“λογικά” από εμάς’ δεν σκοντάφτουν, δεν τρώνε δηλητηριώδη μανιτάρια, κάνουν αυτό που πρέπει, για να συντηρηθούν και να αναπαραχθούν. Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Είναι το πάθος και οι επιθυμίες; Ναι, πράγματι. (Τα ζώα από ό,τι μπορούμε να ξέρουμε δεν έχουν πάθη ούτε πραγματικές επιθυμίες τα ζώα έχουν ένστικτα.) Τι όμως συνιστά την ιδιαιτερότητα του πάθους και των επιθυμιών; Είναι ακριβώς το γεγονός ότι το πάθος και οι επιθυμίες -ο έρωτας, η δόξα, το κάλλος, η εξουσία, ο πλούτος- δεν είναι «φυσικά» αλλά φαντασιακά αντικείμενα.
Η φαντασία, λοιπόν, είναι το ίδιον του ανθρώπου. Η φαντασία μάς διαφοροποιεί από τα ζώα.Η φαντασία, ακόμη και εάν κλείσουμε τα μάτια και τα αυτιά, δεν αναχαιτίζεται. Υπάρχει πάντα μια εσωτερική ροή από εικόνες, ιδέες, αναμνήσεις, επιθυμίες, αισθήματα. Μια ροή που δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Δεν μπορούμε καν να την ελέγξουμε, τουλάχιστον όχι πάντα. Κάποιες φορές το κατορθώνουμε, λίγο ως πολύ, προκειμένου να σκεφτούμε λογικά και συστηματικά. Αλλά ακόμη και σ’ αυτές τις περιπτώσεις, αναπάντεχες αναμνήσεις και επιθυμίες διακόπτουν τον στοχασμό μας. Η φαντασία μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην παραφροσύνη, στη διαστροφή, στην τερατωδία αλλά, επίσης, στην αυταπάρνηση και σε κάθε μεγαλειώδη δημιουργία. Χάρη στη φαντασία το ένστικτο έπαψε να είναι ο μοναδικός ρυθμιστής της συμπεριφοράς μας. Χάρη στη φαντασία μπορούμε να δημιουργούμε. Χάρη σ’ αυτήν δημιουργήσαμε την τέχνη, την επιστήμη, τη φιλοσοφία. Η φαντασία δεν γνωρίζει όρια και κανόνες, ούτε ηθικούς και λογικούς νόμους. Πάντως, εάν είχαμε αφεθεί χωρίς περιορισμούς στη φαντασία, ασφαλώς δεν θα είχαμε επιβιώσει ως είδος. 0 άνθρωπος επιβίωσε ως είδος, επειδή δημιούργησε κοινότητες, κοινωνίες, θεσμούς, κανόνες που οριοθετούν και περιορίζουν τη φαντασία, αλλά και που συχνά επίσης την καταπνίγουν.
2. Φαντασιακό
Το ανθρώπινο ον υπάρχει μόνον ως κοινωνικό ον. Αυτό σημαίνει ότι ζει σε μια κοινωνία με θεσμούς, με νόμους, με ήθη, με έθιμα, κ.λπ. Ερώτημα: Από πού έρχονται αυτοί οι θεσμοί, οι νόμοι, τα έθιμα; Είναι αδύνατον να πούμε, όπως συχνά πίστευαν οι λαοί, ότι υπάρχει ένας δημιουργός, ένας νομοθέτης όλων αυτών. Σε μιαν ήδη θεσμισμένη κοινωνία, τα άτομα μπορούν να προτείνουν νόμους, κάποιους ιδιαίτερους νόμους. Τούτο όμως είναι δυνατόν να γίνει, επειδή υπάρχει ήδη ένα σύστημα νόμων, επειδή αυτά τα άτομα έχουν ζήσει ήδη σε μια κοινωνία με νόμους. Ένας συγγραφέας μπορεί να επινοήσει μια νέα λογοτεχνική μορφή και ένας περιθωριακός μια λέξη της αργκό. Αυτά είναι δυνατόν να γίνουν, επειδή υπάρχει ήδη η γλώσσα και η αργκό. Όμως ποιος θα μπορούσε μόνος του να δημιουργήσει εκ προοιμίου τη γλώσσα και να την επιβάλει στους υπόλοιπους; Και με ποια γλώσσα θα επικοινωνούσε;
Όλα αυτά -οι νόμοι, οι θεσμοί, τα ήθη, τα έθιμα, η γλώσσα- είναι συλλογικές δημιουργίες. Προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την καταγωγή της κοινωνίας βάσει ενός συμβολαίου (το “κοινωνικό συμβόλαιο” ). Όμως ένα συμβόλαιο προϋποθέτει άτομα κοινωνικά, τα οποία γνωρίζουν τι είναι ένα τέτοιο συμβόλαιο. Προσπάθησαν επίσης να ερμηνεύσουν την καταγωγή της κοινωνίας με τους φυσικούς και τους βιολογικούς νόμους. Όμως κανένας φυσικός ή βιολογικός νόμος δεν μπορεί να ερμηνεύσει την καταγωγή των θεσμών, που είναι ένα καινούργιο φαινόμενο μέσα στο δημιουργημένο σύμπαν. Κανένας φυσικός και βιολογικός νόμος δεν απαντά στα ερωτήματα: Γιατί οι Εβραίοι δημιούργησαν τον μονοθεϊσμό; Γιατί οι ‘Ελληνες δημιούργησαν τις δημοκρατικές πόλεις; Γιατί η Δύση δημιούργησε τον καπιταλισμό; Για να συλλάβουμε την ύπαρξη της ανθρώπινης κοινωνίας, καθώς επίσης τις αλλαγές της μέσα στον χρόνο αλλά και τις διαφορές της μέσα στον χώρο, πρέπει να δεχτούμε ότι αυτές οι ίδιες οι ανθρώπινες κοινότητας διαθέτουν μιαν χωρίς προηγούμενο δημιουργική ικανότητα. Αυτή τη δημιουργική ικανότητα μπορούμε να την ονομάσουμε: κοινωνικό φαντασιακό.
Το κοινωνικό φαντασιακό είναι η πηγή των θεσμών που ρυθμίζουν και οργανώνουν τη ζωή των ανθρώπων. Αυτό επίσης δημιουργεί κάτι πολύ σημαντικό: τις φαντασιακές κοινωνικές σημασίες.Oι φαντασιακές κοινωνικές σημασίες καθορίζουν τις αξίες της κοινωνίας δηλαδή καθορίζουν τι είναι καλό και τι κακό, τι είναι αληθές και τι ψευδές, τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Οι φαντασιακές κοινωνικές σημασίες δίνουν νόημα στη ζωή των ατόμων και, τελικά, δίνουν νόημα ακόμη και στον θάνατο τους. Το κοινωνικό φαντασιακό δεν είναι σταθερό και αμετάβλητο. Αλλάζει. Και οι αλλαγές του δηλώνουν την ύπαρξη αλλαγών στην κοινωνία, το γεγονός δηλαδή ότι υπάρχει ιστορία της ανθρωπότητας. Το κοινωνικό φαντασιακό, άπαξ και δημιούργησε τους θεσμούς, μπορεί είτε να παραμείνει κατά κάποιον τρόπο σε λήθαργο (έτσι συμβαίνει στις πρωτόγονες, τις αρχαϊκές, τις παραδοσιακές κοινωνίες), είτε να προκαλέσει αλλαγές, λιγότερο ή περισσότερο γρήγορες (έτσι συμβαίνει στην εποχή μας, η οποία γνωρίζει έναν γρήγορο ρυθμό από ιστορικές μεταβολές, ανήκουστο στην μέχρι τώρα ιστορία της ανθρωπότητας).
3.Δημιουργία
Οι φιλόσοφοι έχουν αναρωτηθεί: Γιατί να υπάρχει κενό θα μπορούσε να μην υπάρχει τίποτα. Το ερώτημα αυτό, σε κάθε περίπτωση, δεν έχει απάντηση. Ίσως μάλιστα να μην έχει καν νόημα. Υπάρχει όμως ένα άλλο ερώτημα που μας βασανίζει και δεν μπορεί παρά να μας βασανίζει: Πώς γίνεται και υπάρχει μια τέτοια πολυμορφία πραγμάτων; Και φυσικά δεν εννοώ μόνον την ποσοτική πολυμορφία. Πώς γίνεται και υπάρχει αυτή η απέραντη ποικιλία μορφών, από τη μη έμβια φύση, μέχρι τις πολυάριθμες ακαθόριστες μορφές ζωής, ακόμη και μέχρι τις μορφές που ακατάπαυστα η ανθρώπινη ιστορία παράγει και δημιουργεί; Έχει υποστηριχθεί ότι η δημιουργία είναι θεία πράξη. Δεν είναι θεία πράξη. Η δημιουργία είναι αυτό ακριβώς που χαρακτηρίζει το ον. Κάθε ον. Το παν υπόκειται συνεχώς σε αλλαγή και αναδημιουργία. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε πως ό,τι παρουσιάζεται μπροστά μας είναι μια ατέρμων επανάληψη της ίδιας μορφής, διότι αμέσως ανακύπτει το ερώτημα: Μήπως, κάθε τι είναι καταδικασμένο να επαναλαμβάνει τις μορφές που έχουν ήδη υπάρξει από καταβολής χρόνου; Είναι όμως σαφές ότι υπάρχει ένας αληθινός χρόνος’ ο χρόνος της μεταβολής. Και αληθινή μεταβολή είναι η ανάδυση νέων μορφών. Τα φαινόμενα, τα οποία παρατηρούμε μπροστά μας, προσπαθούμε να τα ερμηνεύσουμε μέσα από τη σχέση αιτίας-αποτελέσματος. Αυτές οι ερμηνείες είναι ασφαλώς πολύτιμες αλλά είναι πάντα μερικές. Γιατί; Διότι έχουν σημασία μόνον στις περιπτώσεις όπου τα φαινόμενα επαναλαμβάνονται (οι ίδιες αιτίες δίνουν τα ίδια αποτελέσματα), αλλά δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τις περιπτώσεις όπου υπάρχει ανάδυση νέων μορφών.
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την περίπτωση της ζωής. Η βιολογία μας λέει ότι σε μιαν ορισμένη στιγμή, μέσα στον «πρωταρχικό χυλό» που υπήρχε στη γη, ενας μεγάλος αριθμός μορίων συνενώθηκε τυχαία και, στη συνέχεια, κάτω από ευνοϊκές συνθήκες -θερμοκρασίας, ακτινοβολίας, πίεσης- αναδύθηκαν μορφές ζωής. Αυτή όμως η απάντηση δεν στέκει. Γιατί; Διότι μια μορφή ζωής είναι κάτι άλλο από μιαν απλή συνένωση μορίων. Επί πλέον, πρόκειται για μια σύνθεση μορίων τελείως ιδιαίτερη ανάμεσα στα δισεκατομμύρια των δισεκατομμυρίων που θα μπορούσαν να συντεθούν. Είναι μια συνένωση που κατορθώνει να οργανώνεται, να συντηρείται, να αναπαράγεται. Το ίδιο ισχύει, με τρόπο πολύ πιο πυκνό και έντονο, στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η Ιστορία δεν είναι αποτέλεσμα συνδυασμού ίδιων στοιχείων. Η Ιστορία είναι δημιουργία νέων στοιχείων. Είναι δημιουργία της μουσικής, της ζωγραφικής, της τέχνης, της φιλοσοφίας, της δημοκρατίας. Και φυσικά δεν μπορούμε να εξηγήσουμε με τη σχέση αιτίας-αποτελέσματος τη μουσική του Μπαχ ή του Μπετόβεν. Αυτή η μουσική είναι μεγάλη, διότι είναι πρωτότυπη. Και λέγοντας πρωτότυπη, σημαίνει ότι ακριβώς δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε.
4. Αυτονομία
Υπάρχει ανθρώπινη ελευθερία και σε τι συνίσταται; Ελευθερία δεν σημαίνει να κάνουμε ό,τι μας κατεβαίνει στο κεφάλι, ούτε, όπως νόμιζαν ορισμένοι φιλόσοφοι, να δρούμε χωρίς κίνητρα. Ελευθερία σημαίνει κατ’ αρχάς να έχουμε διαύγεια απέναντι, σ’ αυτό που σκεφτόμαστε και σ’ αυτό που κάνουμε. Μπορούμε όμως να είμαστε ελεύθεροι,, όταν ζούμε σε μια κοινωνία και κάτω από τον κοινωνικό νόμο; Θα διατυπώσω την απάντηση ως εξής: Μπορώ να είμαι ελεύθερος, εφόσον συμμετέχω στη διαμόρφωση αυτού του νόμου, εφόσον αποφασίζω ισότιμα μαζί με τους άλλους για τη δημιουργία αυτού του νόμου και, τέλος, εφόσον είμαι σύμφωνος με τον τρόπο που ο νόμος αυτός θεσμίστηκε. Για πολύ μεγάλο διάστημα οι ανθρώπινες κοινωνίες πίστευαν ότι τους νόμους και τους θεσμούς τους δεν τους είχαν δημιουργήσει οι ίδιες. Αλλά τότε ποιος; Οι θεοί, ο Θεός, οι πρόγονοι. Σε τέτοιες συνθήκες αυτοί οι νόμοι και οι θεσμοί προφανώς θεωρούνται ιεροί. Αδύνατον να τους αμφισβητήσει κανείς. Πώς είναι δυνατόν να πω ότι ο νόμος που τον έχει δώσει ο Θεός (αν ο Θεός είναι η πηγή κάθε δικαίου) είναι άδικος;
Σε μιαν τέτοια κοινωνία, που θα την αποκαλέσουμε ετερόνομη -επειδή είναι υπόδουλη στους δικούς της θεσμούς- τα ίδια τα άτομα είναι ετερόνομα. Δεν μπορούν να σκεφτούν μόνα τους, εκτός από τελείως τετριμμένα και δευτερεύοντα θέματα. Δεν μπορούν να ελέγξουν κριτικά τη συμπεριφορά τους. Δεν μπορούν να κρίνουν τι είναι καλό και τι κακό, τι είναι δίκαιο και τι άδικο, τι είναι αληθές και τι ψευδές. Αυτή ήταν η μοίρα της κοινωνίας επί χιλιετίες. Κάποια στιγμή όμως έγινε μια ιστορική ρήξη, η οποία άλλαξε την κατάσταση των πραγμάτων. Η ρήξη αυτή παρατηρείται για πρώτη φορά στην Αρχαία Ελλάδα (στις πόλεις που δημιούργησαν τη δημοκρατία και τη φιλοσοφία) και μετά, αφού μεσολάβησαν είκοσι αιώνες έκλειψης, ξαναξεκίνησε για δεύτερη φορά στη Δυτική Ευρώπη (με την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό, το μεγάλο δημοκρατικό κίνημα χειραφέτησης, το εργατικό κίνημα κ.λπ.). Αυτά τα κινήματα -με το πρόταγμα της αυτονομίας- δημιούργησαν τις κάποιες ελευθερίες που διαθέτει η κοινωνία, στην οποία ζούμε. Όμως το πρόταγμα της αυτονομίας, το οποίο έφθασε στο κορύφωμα του ανάμεσα στο 1750 και το 1950, επί του παρόντος μοιάζει να είναι εξουδετερωμένο. Σήμερα ζούμε σε μια κοινωνία, στην οποία η απάθεια, ο κυνισμός και η ανευθυνότητα ολοένα επεκτείνονται. Το κίνημα της αυτονομίας πρέπει να ξαναξεκινήσει και να προσπαθήσει να εγκαθιδρύσει μιαν αληθινή δημοκρατία. Μια δημοκρατία όπου όλοι θα συμμετέχουν στη ρύθμιση και τον καθορισμό των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Και αυτό είναι το μόνο πολιτικό πρόταγμα, για το οποίο αξίζει τον κόπο να εργαστούμε και να αγωνιστούμε.

Τέσσερις έννοιες-κλειδιά στο έργο του Κορνηλίου Καστοριάδη.