Σάββατο 22 Ιουνίου 2013

Βάλτερ Μπένγιαμιν - Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας III

Ο κομφορμισμός, με τον οποίο απ' την αρχή ήταν εξοικειωμένη η σοσιαλδημοκρατία, έγκειται όχι μόνο στην πολιτική τακτική της, αλλά και στις οικονομικές της αντιλήψεις. Αποτελεί μία από τις καθοριστικές αιτίες της μετέπειτα κατάρρευσης. Τίποτε δεν έχει διαφθείρει τη γερμανική εργατική τάξη σε τόσο μεγάλο βαθμό, όσο η άποψη πως αυτή πλέει με το ρεύμα. Αντιμετώπισε τις τεχνικές εξελίξεις ως την κοίτη του ρεύματος, μες στο οποίο θεωρήθηκε ότι κολυμπούσε. Από κει ήταν μόλις ένα βήμα η αυταπάτη, πως η εργασία στο εργοστάσιο, που υποτίθεται πως έτεινε να εξελίσσεται τεχνολογικά, αντιπροσωπεύει ένα πολιτικό κατόρθωμα. Η παλιά προτεσταντική ηθική της εργασίας αναβίωσε με κοσμική μορφή ανάμεσα στους γερμανούς εργάτες. Στο Πρόγραμμα της Gotha διακρίνονται ήδη τα ίχνη αυτής της σύγχυσης. Η εργασία ορίζεται εκεί σαν "η πηγή κάθε πλούτου και κάθε πολιτισμού". Υποπτευόμενος το χειρότερο, ο Marχ ανταπάντησε στο σημείο αυτό ότι ο άνθρωπος που δεν έχει καμιά ιδιοκτησία εκτός από την εργατική δύναμή του, αναγκάζεται να γίνει "ο δούλος άλλων ανθρώπων που έχουν κάνει τους εαυτούς τους ιδιοκτήτες..." Παρ' όλα αυτά, η σύγχυση μόνο εντάθηκε και πολύ σύντομα ο Josef Dietzgen διακήρυξε: "Ο σωτήρας των μοντέρνων καιρών ονομάζεται εργασία... Στη βελτίωση... της εργασίας... συνίσταται ο πλούτος, που μπορεί σήμερα να αποφέρει όσα κανένας λυτρωτής δεν κατόρθωσε μέχρι τώρα". Αυτή η χυδαία μαρξιστική αντίληψη για το τί είναι η εργασία, δεν μπαίνει καν στον κόπο να απαντήσει στο ερώτημα, πώς μπορούν οι εργάτες να επωφεληθούν του προϊόντος τους, εφ' όσον δεν είναι πλέον στη διάθεσή τους. Αναγνωρίζει μόνον την πρόοδο της επικυριαρχίας πάνω στη φύση και όχι την οπισθοδρόμηση της κοινωνίας. Κουβαλάει ήδη τα τεχνοκρατικά σημάδια που θα βρεθούν αργότερα στο φασισμό. Σ' αυτά συμπεριλαμβάvεται μία αντίληψη της φύσης που διαφοροποιείται δυσοίωνα από εκείνη των σοσιαλιστικών ουτοπιών, που προηγήθηκαν της επανάστασης του 1848. Η εργασία, όπως γίνεται πλέον αντιληπτή, ισοδυναμεί με την εκμετάλλευση της φύσης, η οποία αντιπαρατίθεται με αφελή ικανοποίηση στην εκμετάλλευση του προλεταριάτου. Συγκρινόμενες μ' αυτή τη θετικιστική σύλληψη, οι φανταστικές επινοήσεις -που έδωσαν τόσο άφθονο υλικό για το χλευασμό του Fourier- επιδεικνύουν μια εκπληκτικά υγιή ευαισθησία. Σύμφωνα με τον Fourier, σαν αποτέλεσμα μιας αριστοτεχνικής συλλογικής εργασίας, τέσσερα φεγγάρια θα φώτιζαν τη γήινη νύχτα, οι πάγοι θα αποσύρονταν από τους πόλους, το νερό της θάλασσας δεν θα είχε πια αλμυρή γεύση και τα άγρια θηρία θα έμπαιναν στην υπηρεσία του ανθρώπου. Όλα αυτά απεικονίζουν μια εργασία, η οποία πολύ πέρα από την εκμετάλλευση της φύσης, είναι ικανή να την γονιμοποιήσει ώστε να φέρει στο φως το κάθε λογής δημιούργημα που κείτεται αδρανές στην αγκαλιά της σαν δυνατότητα. Στην διεφθαρμένη αντίληψη της εργασίας αντιστοιχεί, σαν λογικό της συμπλήρωμα, μια φύση τέτοια, που σύμφωνα με την έκφραση του Dietzgen, "υπάρχει εκεί δωρεάν".

Χρειαζόμαστε μια ιστορία, με διαφορετικό όμως
τρόπο απ' ότι την χρειάζεται ο κακομαθημένος
κηφήνας στον κήπο της γνώσης.
Nietzsche, Για τη χρήση και κατάχρηση της ιστορίας στη ζωή
Υποκείμενο της ιστορικής γνώσης είναι η ίδια η μαχόμενη, καταπιεσμένη τάξη. Στον Marx εμφανίζεται σαν η τελευταία υποδουλωμένη, σαν η εκδικήτρια τάξη, που ολοκληρώνει το έργο της απελευθέρωσης στο όνομα γενεών ηττημένων. Αυτή η συνείδηση, που είχε μια σύντομη αναβίωση στον "Σπάρτακο", ήταν ανέκαθεν απορριπτέα από τους σοσιαλδημοκράτες. Κατόρθωσαν αυτοί μέσα σε τρεις δεκαετίες να εξαλείψουν σχεδόν το όνομα ενός Blanqui, που είχε συγκλονίσει με το μεταλλικό ήχο του τον περασμένο αιώνα. Κολάκευαν τον εαυτό τους αποδίδοντας στην εργατική τάξη του ρόλου ενός λυτρωτή των μελλουσών γενεών, ακρωτηριάζοντας έτσι τα νεύρα της πιο πολύτιμης δύναμής της. Με μια τέτοια διδασκαλία η τάξη ξέχασε τόσο το μίσος όσο και το πνεύμα θυσίας. Γιατί τρέφονται και τα δύο από την εικόνα των υποδουλωμένων προγόνων και όχι από το ιδανικό των απελευθερωμένων εγγονών.

Αφετηρία είναι o σκοπός.
Karl Kraus, Worte in Versen 1
Η ιστορία είναι το αντικείμενo μιας κατασκευής, τον τόπο της οποίας δεν διαμoρφώνει ο ομογενής και κενός χρόνος, αλλά ο χρόνος που είναι πλήρης από τον "χρόνο του τώρα"*****. Η αρχαία Ρώμη αποτελούσε έτσι για τον Rοbespierre ένα παρελθόν φορτισμένο από το χρόνο του τώρα [jetztzeit], το οποίο αυτός ανατίναζε από το συνεχές της ιστορίας. Η γαλλική επανάσταση θεωρούσε τον εαυτό της μετενσάρκωση της Ρώμης. Αντέγραφε κατά γράμμα την αρχαία Ρώμη, όπως η μόδα τα ρούχα του παρελθόντος. Η μόδα οσφραίνεται το επίκαιρο, όπου κι αν κινείται αυτό στη λόχμη του κάποτε. Είναι το άλμα της τίγρης στο παρελθόν. Μόνο που το άλμα γίνεται σε μια αρένα όπου δεσπόζει η κυρίαρχη τάξη. Το ίδιο άλμα κάτω από τον ελεύθερο ουρανό της ιστορίας είναι το διαλεκτικό, που είναι ο τρόπος που ο Marx εννοούσε την επανάσταση.
 
Ο ιστορικός υλιστής δεν μπορεί να παραιτηθεί από την αντίληψη ενός παρόντος -που δεν αποτελεί σημείο μετάβασης- στο οποίο ο χρόνος πιστοποιείται και στέκει ακίνητος. Γιατί αυτή η αντίληψη οριοθετεί εκείνο ακριβώς το παρόν, στο οποίο αυτός, για το άτομό του, γράφει ιστορία. O ιστορικισμός δίνει την "αιώνια" εικόνα του παρελθόντος· ο ιστορικός υλισμός παρέχει μια μοναδική εμπειρία με το παρελθόν. Ο ιστορικός υλιστής αφήνει τους άλλους να εξαντληθούν με την πόρνη που ονομάζεται "Μια φορά κι ένα καιρό" στο μπουρδέλο του ιστορικισμού. Παραμένει κύριος των δυνάμεών του: ώριμος αρκετά για να ανατινάξει το συνεχές της ιστoρίας.
 
Ο ιστορικισμός δικαιολογημένα ολοκληρώνεται με την παγκόσμια ιστορία. Η υλιστική ιστοριογραφία διαχωρίζεται απ' αυτήν ως προς τη μέθοδο με τη μεγαλύτερη ίσως σαφήνεια από ότι με οποιαδήποτε άλλη. Η παγκόσμια ιστορία δεν διαθέτει θεωρητικό εξοπλισμό. Η μέθοδός της είναι προσθετική: προσφέρει ένα πλήθος στοιχείων για να γεμίσει τον ομογενή και κενό χρόνο. Η υλιστική ιστοριογραφία, απ' τη μεριά της, βασίζεται σε μία εποικοδομητική αρχή. Στη σκέψη δεν συγκαταλέγεται μόνο η κίνηση των ιδεών, αλλά και η ακινητοποίηση τους. Εκεί όπου η σκέψη ξαφνικά σταματά σε έναν αστερισμό πλημμυρισμένο από εντάσεις, του προκαλεί ένα σοκ, μέσω του οποίου αυτός ο αστερισμός αποκρυσταλλώνεται ως μονάδα. Ο ιστορικός υλιστής προσεγγίζει ένα ιστορικό αντικείμενο αποκλειστικά και μόνο όταν το αντιμετωπίζει ως μονάδα. Σ' αυτή τη δομή αναγνωρίζει το σημάδι μιας μεσιανικής ακινητοποίησης [stillstellung] των γεγονότων ή, διαφορετικά διατυπωμένο, μιας επαναστατικής δυνατότητας στον αγώνα για το υποδουλωμένο παρελθόν. Το αντιλαμβάνεται αυτό, για να εκτινάξει μια συγκεκριμένη εποχή από την ομογενή πορεία της ιστορίας· ανατινάζοντας έτσι μια συγκεκριμένη ζωή από την εποχή ή ένα συγκεκριμένο έργο από το έργο ζωής. Το καθαρό όφελος αυτής της μεθόδου συνίσταται στο εξής: το έργο ζωής διαφυλάσσεται μέσα στο έργο και ταυτόχρονα αναιρείται, η εποχή μέσα στο έργο ζωής και ολόκληρη η ιστορική πορεία μέσα στην εποχή. Ο πλούσιος καρπός αυτού που είναι ιστορικά αντιλαμβανόμενο περιέχει το χρόνο σαν πολύτιμο, αλλά άνοστο, πυρήνα.
 
"Σε σχέση με την ιστορiα της οργανικής ζωής πάνω στη γη" γράφει ένας σύγχρονος βιολόγος, "οι πενιχρές πενήντα χιλιετίες του homo sapiens αναλογούν σε δύο δευτερόλεπτα στο τέλος μιας μέρας εικοσιτεσσάρων ωρών. Η συνολική ιστορία της πολιτισμένης ανθρωπότητας θα συμπλήρωνε σ' αυτή την κλίμακα το ένα πέμπτο του τελευταίου δευτερολέπτου της τελευταίας ώρας". Ο χρόνος του τώρα [jetztzeit], το οποίο ως μοντέλο του μεσιανικού χρόνου περιλαμβάνει την ιστορία ολόκληρης της ανθρωπότητας σε μια τερατώδη συντομογραφία, συμπίπτει με απόλυτη ακρίβεια με εκείνο το μέγεθος που έχει η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα στο σύμπαν.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.