Οι Ινδιάνοι Γουινεμπάγκο

Ας θυμηθούμε την παραδειγματική ανάλυση στη δομική ανθρωπολογία του Κλωντ Λεβί-Στρως περί της διάταξης των κτιρίων στους Γουϊνεμπάγκο, μιας από τις φυλές των μεγάλων λιμνών. Η φυλή χωρίζεται σε δύο υπο-ομάδες, αυτούς που είναι “από πάνω” και αυτούς που είναι “από κάτω.” Όταν ζητάμε από ένα μέλος της φυλής να σχεδιάσει την κάτοψη του χωριού πάνω σε χαρτί ή στην άμμο (δηλαδή να δείξει την χωρική θέση των καλυβών), παίρνουμε δύο διαφορετικές απαντήσεις, ανάλογα με το αν ο χωρικός ανήκει στην μία ή την άλλη υπο-ομάδα. Και οι δύο αντιλαμβάνονται το χωριό ως κύκλο: αλλά για τη μία υπο-ομάδα, μέσα σ’ αυτόν τον κύκλο υπάρχει ένας δεύτερος κύκλος κεντρικών σπιτιών, και έτσι έχουμε δύο ομόκεντρους κύκλους, ενώ για την άλλη υπο-ομάδα, ο κύκλος τέμνεται από μία ξεκάθαρη διαχωριστική γραμμή. Με άλλα λόγια, ένα μέλος της πρώτης υπο-ομάδας (ας τους αποκαλέσουμε “συντηρητικούς-κορπορατιστές”) αντιλαμβάνεται την κάτοψη του χωριού ως ένα δακτύλιο κατοικιών οι οποίες είναι λίγο-πολύ συμμετρικά τοποθετημένες γύρω από ένα κεντρικό οίκημα, ενώ ένας μέλος της δεύτερης (“επαναστατικο-ανταγωνιστικής") υπο-ομάδας αντιλαμβάνεται το χωριό ως δύο ξεχωριστές συστάδες κατοικιών που χωρίζονται από ένα αόρατο σύνορο. Αυτό που θέλει να υπογραμμίσει ο Λεβί-Στρως είναι ότι το παράδειγμα αυτό δεν θα πρέπει να μας δελεάσει προς την κατεύθυνση του πολιτισμικού σχετικισμού, σύμφωνα με τον οποίο η αντίληψη του κοινωνικού χώρου εξαρτάται από δύο “σχετικές” αντιλήψεις. Η ίδια η διχοτόμηση σε δύο “σχετικές” αντιλήψεις υπονοεί μια υπόρρητη αναφορά σε μια σταθερά: όχι την αντικειμενική, “πραγματική” χωροθεσία των κτιρίων αλλά ένα τραυματικό πυρήνα, ένα θεμελιώδη ανταγωνισμό τον οποίο οι κάτοικοι του χωριού δεν μπορούν να εκφράσουν συμβολικά, να εξηγήσουν, να “εσωτερικεύσουν”, να αποδεχτούν, μια ανισορροπία στις κοινωνικές σχέσεις η οποία αποτρέπει την κοινότητα από το να σταθεροποιηθεί σε ένα αρμονικό όλον. Οι δύο αντιλήψεις που εμπλέκονται στον σχεδιασμό της κάτοψης είναι απλώς δύο αμοιβαία ασύμβατες προσπάθειες να αντιμετωπιστεί αυτός ο τραυματικός ανταγωνισμός, να θεραπευτεί το τραύμα του μέσα από μια ισορροπημένη συμβολική δομή. Μπορεί να δει κανείς εδώ με ποια ακριβή έννοια παρεμβαίνει το [λακανικό] Πραγματικό μέσα από την αναμόρφωση(1). Έχουμε πρώτα την “πραγματική”, “αντικειμενική” διάταξη των σπιτιών, και μετά τις δυο διαφορετικές της συμβολικές εκφορές οι οποίες παραμορφώνουν εξίσου, με αναμορφικό τρόπο, την πραγματική διάταξη. Όμως το “πραγματικό” δεν είναι η πραγματική διάταξη αλλά ο τραυματικός πυρήνας που παραμορφώνει την άποψη των μελών της φυλής για την πραγματική διάταξη των κατοικιών στο χωριό.

(1)Αναμόρφωση: αναπαραστατική τεχνική παραμόρφωσης της προοπτικής, η οποία αναγκάζει τον θεατή να υιοθετήσει μια συγκεκριμένη, μη μετωπική θέση θέασης για να αντιληφθεί σωστά το αντικείμενο.

Σλαβόι Ζίζεκ, Η οπτική της παράλλαξης