Δυο προκλήσεις για την Ευρώπη

«Αν οι Ευρωπαίοι δεν αυτοκτονήσουν πολιτικά, αν διατηρήσουν δηλαδή την πολιτική τους ενότητα, ο 21ος αιώνας μπορεί να αποτελέσει τον αιώνα της Ευρώπης, μιας ανθηρής και σταθερής ηπείρου με ένα μοναδικό μοντέλο που θα συνδυάζει τις δυτικές ελευθερίες με την κοινωνική συνοχή». Τόνυ Τζουντ

Υπάρχουν πολλά πράγματα για τα οποία πρέπει να ντρέπεται η Ευρώπη, λέει ο Βρετανός ιστορικός σε συνέντευξή του στην Ελ Παΐς. H Γιουγκοσλαβία, πρώτα απ' όλα. Παραποιώντας την ιστορία, ο Τίτο είχε πείσει δεξιούς και αριστερούς ότι είχε δημιουργήσει ένα πολυεθνικό και πολυπολιτιστικό κράτος. Όταν λοιπόν ξεκίνησε η φασιστικού τύπου εθνοκάθαρση, δεν βρέθηκε ούτε μια ευρωπαϊκή φωνή να απαιτήσει από τους Σέρβους να συμμαχήσουν με τις άλλες εθνότητες. Μια βρετανική μεραρχία θα ήταν αρκετή για να νικήσει τον γιουγκοσλαβικό στρατό και τους Σέρβους παραστρατιωτικούς: αντί γι' αυτήν, επενέβησαν οι Αμερικανοί. Αλλά οι ευθύνες της Ευρώπης ξεκινούν από πολύ νωρίτερα. Αρνήθηκε να λύσει τους λογαριασμούς της με το παρελθόν: στη Γαλλία τιμωρήθηκαν λιγότεροι από το 0,1% των συνεργατών του Βισύ! Οι Δυτικοευρωπαίοι δεν παραδέχθηκαν ποτέ ότι η μεταπολεμική ανοικοδόμηση των χωρών τους στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην απουσία της Ανατολικής Ευρώπης. Οι Ευρωπαίοι διανοούμενοι φέρουν ιδιαίτερη ευθύνη, αφού δεν αντελήφθησαν τι ήταν ο κομμουνισμός, όπως τη δεκαετία του '30 δεν είχαν αντιληφθεί τι ήταν ο φασισμός.

Δεν είναι λίγα όμως κι εκείνα για τα οποία η Ευρώπη μπορεί να υπερηφανεύεται, τονίζει ο συγγραφέας του «Μετα-πολέμου». Μετά το 1945 θα μπορούσε να έχει επιστρέψει ο φασισμός σε πολλές χώρες, ως απάντηση στις εμπειρίες και τις στερήσεις του πολέμου. Θα μπορούσε επίσης να έχει επιβληθεί ο κομμουνισμός στην Ιταλία, ενδεχομένως στη Γαλλία ή το Βέλγιο. Όχι μόνο δεν συνέβη τίποτα απ' αυτά, όχι μόνο η Ευρώπη κατάφερε να ξεπεράσει την οικονομική και ηθική καταστροφή του πολέμου, αλλά μπόρεσε να διατηρήσει τις εθνικές αυτονομίες χορηγώντας ταυτόχρονα σε υπερεθνικούς οργανισμούς τις εξουσίες που χρειάζονταν για να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες.

H Γηραιά Ήπειρος βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με δύο μεγάλες προκλήσεις, στις οποίες οι πολιτικοί της ηγέτες δεν μπορούν δυστυχώς να ανταποκριθούν. H μία είναι να αναπροσαρμόσει το κοινωνικό της κράτος ενσωματώνοντας σε αυτό τους μετανάστες, χωρίς να υποκύψει στην ξενοφοβία και τον λαϊκισμό που ελκύουν το εκλογικό σώμα τόσο της Δεξιάς όσο και της Αριστεράς. H άλλη είναι να καθορίσει τα σύνορά της. Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Οι πρώτες είναι ένα όνειρο, ένας τρόπος ζωής, αλλά πρέπει να πας εκεί, το όνειρο είναι ατομικό, μπαίνεις σε ένα πλοίο, ένα αεροπλάνο, και πας στην Αμερική, όπου βρίσκεις δουλειά και είσαι ελεύθερος. H Ευρώπη, αντίθετα, είναι εκεί που βρίσκεσαι. Είσαι στη Σερβία, στην Τουρκία, στην Ουκρανία, και η Ευρώπη έρχεται σε σένα, είναι υπέροχο. Αλλά πρέπει να υπάρξει ένα όριο.