«Δεν είμαι φιλόσοφος. Δεν πιστεύω αρκετά στη λογική για να πιστέψω σε ένα σύστημα. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να ξέρω πώς να συμπεριφέρομαι». Αλμπέρ Καμύ.
O μαρξιστικός ολοκληρωτισμός έχει ουσιαστικά εξαφανιστεί. Από την κομμουνιστική αυτοκρατορία δεν έχουν μείνει παρά μερικές τραγικές γραφικότητες- ή γραφικές τραγικότητες- σαν τη Βόρεια Κορέα. Και στην επανάσταση δεν πιστεύουν πια παρά ελάχιστοι ρομαντικοί. Κι όμως, ο «Εξεγερμένος Άνθρωπος», το βιβλίο που έγραψε ο Αλμπέρ Καμύ το 1951, διατηρεί μια απίστευτη επικαιρότητα. Όχι τόσο για το τι πρέπει να κάνει ένας διανοούμενος απέναντι σ΄ έναν δικτάτορα. Αλλά για το πώς πρέπει να αντιδρά ένας καθημερινός άνθρωπος απέναντι στις καθημερινές δικτατορίες. Όπως γράφει στο περιοδικό Le Ρoint ο βιβλιοκριτικός Ροζέ-Πολ Ντρουά, που ξαναδιάβασε πρόσφατα το βιβλίο με αφορμή την έκδοση του 3ου και του 4ου τόμου των Απάντων του Καμύ, το βασικό ερώτημα που απασχολούσε τους ανθρώπους το 1951 είναι το ίδιο με αυτό που τους απασχολεί το 2008: τι νόημα έχει ο κόσμος; Ίδια και η σιωπή που τους απαντά. Η «ρήξη ανάμεσα στον κόσμο και το πνεύμα μου» όμως, που ο Καμύ αποκάλεσε παράλογο, αποκτά σήμερα καινούργιο περιεχόμενο. Η καταστροφή του πλανήτη δεν σταματά και κάποια στιγμή μπορεί να αποδειχθεί αναντίστρεπτη. Υπάρχει τίποτα πιο παράλογο από την αυτοκαταστροφή του έλλογου ανθρωπίνου είδους; Και υπάρχει τίποτα πιο επιτακτικό από την εξέγερση απέναντι σε αυτή την εξέλιξη;
«Εξεγείρομαι, άρα υπάρχουμε»: αυτό είναι το κεντρικό σύνθημα του βιβλίου. Φτάνει μια στιγμή που λέμε «φτάνει». Κι αυτό το «φτάνει» σηματοδοτεί ένα όριο, μια κόκκινη γραμμή. Η θρυαλλίδα θα μπορούσε να είναι η συνεχής αύξηση των ανισοτήτων. Ή ο πολλαπλασιασμός των ελέγχων. Ή η διαπίστωση ότι υπάρχουν χρήματα για να σωθούν οι τράπεζες, αλλά όχι και για να καταπολεμηθεί η πείνα. Η εξέγερση μπορεί βέβαια να πάρει λάθος δρόμο και να στραφεί εναντίον του εαυτού της: ζητούσαμε την ελευθερία και πήραμε τον τρόμο. Πρέπει έτσι να εξεγειρόμαστε και εναντίον των επαναστάσεων, να τους επιβάλλουμε τον σεβασμό της αξιοπρέπειας, να επαγρυπνούμε ώστε να μη χάνουν το ανθρώπινο πρόσωπό τους.
Η αξία του Καμύ- σημειώνει ο Γάλλος βιβλιοκριτικός- είναι ότι στήριξε την ανάλυσή του σε μια γενεαλογία του μηδενισμού. Από τον ντε Σαντ ώς τους ρομαντικούς δανδήδες, από τον Ντοστογιέφσκι ώς τον Μαξ Στίρνερ, από τον Νίτσε ώς τον Λωτρεαμόν κι από τον Σαιν-Ζυστ μέχρι τον Χέγκελ και τους Ρώσους μηδενιστές, οι αναφορές του συγγραφέα φανερώνουν έναν άνθρωπο βαθύτατης μόρφωσης και ευρύτατου πνεύματος. Όχι πως δεν το ξέραμε- κι ας το παραβλέπαμε παλιότερα επειδή δεν συγχωρούσαμε στον Καμύ ότι ήταν αριστερός αλλά αντικομμουνιστής, ότι ήταν συγγραφέας αλλά σκεφτόταν ως φιλόσοφος. Σε εποχές κρίσης σαν τη σημερινή, όμως, καλό είναι να το θυμόμαστε. Βελτιώνει την ποιότητα της ζωής μας.
O μαρξιστικός ολοκληρωτισμός έχει ουσιαστικά εξαφανιστεί. Από την κομμουνιστική αυτοκρατορία δεν έχουν μείνει παρά μερικές τραγικές γραφικότητες- ή γραφικές τραγικότητες- σαν τη Βόρεια Κορέα. Και στην επανάσταση δεν πιστεύουν πια παρά ελάχιστοι ρομαντικοί. Κι όμως, ο «Εξεγερμένος Άνθρωπος», το βιβλίο που έγραψε ο Αλμπέρ Καμύ το 1951, διατηρεί μια απίστευτη επικαιρότητα. Όχι τόσο για το τι πρέπει να κάνει ένας διανοούμενος απέναντι σ΄ έναν δικτάτορα. Αλλά για το πώς πρέπει να αντιδρά ένας καθημερινός άνθρωπος απέναντι στις καθημερινές δικτατορίες. Όπως γράφει στο περιοδικό Le Ρoint ο βιβλιοκριτικός Ροζέ-Πολ Ντρουά, που ξαναδιάβασε πρόσφατα το βιβλίο με αφορμή την έκδοση του 3ου και του 4ου τόμου των Απάντων του Καμύ, το βασικό ερώτημα που απασχολούσε τους ανθρώπους το 1951 είναι το ίδιο με αυτό που τους απασχολεί το 2008: τι νόημα έχει ο κόσμος; Ίδια και η σιωπή που τους απαντά. Η «ρήξη ανάμεσα στον κόσμο και το πνεύμα μου» όμως, που ο Καμύ αποκάλεσε παράλογο, αποκτά σήμερα καινούργιο περιεχόμενο. Η καταστροφή του πλανήτη δεν σταματά και κάποια στιγμή μπορεί να αποδειχθεί αναντίστρεπτη. Υπάρχει τίποτα πιο παράλογο από την αυτοκαταστροφή του έλλογου ανθρωπίνου είδους; Και υπάρχει τίποτα πιο επιτακτικό από την εξέγερση απέναντι σε αυτή την εξέλιξη;
«Εξεγείρομαι, άρα υπάρχουμε»: αυτό είναι το κεντρικό σύνθημα του βιβλίου. Φτάνει μια στιγμή που λέμε «φτάνει». Κι αυτό το «φτάνει» σηματοδοτεί ένα όριο, μια κόκκινη γραμμή. Η θρυαλλίδα θα μπορούσε να είναι η συνεχής αύξηση των ανισοτήτων. Ή ο πολλαπλασιασμός των ελέγχων. Ή η διαπίστωση ότι υπάρχουν χρήματα για να σωθούν οι τράπεζες, αλλά όχι και για να καταπολεμηθεί η πείνα. Η εξέγερση μπορεί βέβαια να πάρει λάθος δρόμο και να στραφεί εναντίον του εαυτού της: ζητούσαμε την ελευθερία και πήραμε τον τρόμο. Πρέπει έτσι να εξεγειρόμαστε και εναντίον των επαναστάσεων, να τους επιβάλλουμε τον σεβασμό της αξιοπρέπειας, να επαγρυπνούμε ώστε να μη χάνουν το ανθρώπινο πρόσωπό τους.
Η αξία του Καμύ- σημειώνει ο Γάλλος βιβλιοκριτικός- είναι ότι στήριξε την ανάλυσή του σε μια γενεαλογία του μηδενισμού. Από τον ντε Σαντ ώς τους ρομαντικούς δανδήδες, από τον Ντοστογιέφσκι ώς τον Μαξ Στίρνερ, από τον Νίτσε ώς τον Λωτρεαμόν κι από τον Σαιν-Ζυστ μέχρι τον Χέγκελ και τους Ρώσους μηδενιστές, οι αναφορές του συγγραφέα φανερώνουν έναν άνθρωπο βαθύτατης μόρφωσης και ευρύτατου πνεύματος. Όχι πως δεν το ξέραμε- κι ας το παραβλέπαμε παλιότερα επειδή δεν συγχωρούσαμε στον Καμύ ότι ήταν αριστερός αλλά αντικομμουνιστής, ότι ήταν συγγραφέας αλλά σκεφτόταν ως φιλόσοφος. Σε εποχές κρίσης σαν τη σημερινή, όμως, καλό είναι να το θυμόμαστε. Βελτιώνει την ποιότητα της ζωής μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.