Ιστορία και Πολιτισμοί ( μέρος πέμπτο/τελευταίο )

Μόνοι, δηλαδή καταδικασμένοι

Ο Κλοντ Λεβί Στρως υποστηρίζει ότι η ιδιαίτερη μοίρα και η μοναδική κατάρα που μπορεί να συνθλίψει ένα ανθρώπινο σύνολο και να το εμποδίσει να πραγματοποιήσει όλες τις επιθυμίες του είναι να ζει απομονωμένο. Η ισχύς και η σημασία αυτής της θέσης μπορεί να αντληθεί από την πορεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.
Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις - κράτη βρίσκονταν σε μια περιοχή γεωγραφικά προνομιούχα. Η ελληνική χερσόνησος βρίσκεται πολύ κοντά στην Ανατολία, στη Μεσοποταμία αλλά και στην Αίγυπτο. Οι μικρές αποστάσεις με τις χώρες αυτές επέτρεπαν τη διοχέτευση στοιχείων από τους πολιτισμούς αυτούς προς τον ελληνικό. Η γραφή, η γεωργία και τα μεταλλικά εργαλεία ήταν οι σημαντικότερες γνώσεις που συνέβαλαν στη θεμελίωση του ελληνικού πολιτισμού. Η γεωγραφική κατάτμηση του ελληνικού χώρου, λόγω των βουνών και της εκτενούς ακτογραμμής του, καθιστούσε δύσκολη την πολιτική ενοποίηση. Συνεπώς δημιουργήθηκαν πολλά ανεξάρτητα κράτη με δικό τους πολίτευμα και κυβέρνηση. Αυτή η εξέλιξη δεν επέτρεπε την ανάδυση ενός καθολικού δικτάτορα, που θα επέβαλλε το δικό του τρόπο σκέψης σε όλη την Ελλάδα. Η γεωγραφία ευνόησε την ανάπτυξη πολλών ανεξάρτητων διανοητών και εάν μια πόλη δεν εκτιμούσε αυτό που σκέπτονταν, μπορούσαν πάντα να πηγαίνουν σε άλλη διπλανή κάτι που δε συνέβαινε με τα αυταρχικά και υπερσυγκεντρωτικά συστήματα άλλων λαών, όπως ήταν των Αζτέκων και των Κινέζων.
Υπάρχει μια σαφής σχέση μεταξύ του πολιτικού κατακερματισμού και της πολιτισμικής δημιουργίας. Η εποχή κατά την οποία ένας πολιτισμικός χώρος διασπάται σε πολλά κυρίαρχα κράτη θα πρέπει να είναι η εποχή που προκύπτουν πολλά επιτεύγματα. Ο πολιτικός κατακερματισμός ενισχύει την ετερογένεια περισσότερο από όσο είναι ανεκτό σε ένα συνηθισμένο ιμπεριαλιστικό κράτος. Τυπικά παραδείγματα αποτελούν οι προαναφερθείσες πόλεις - κράτη στην αρχαία Ελλάδα και τα μικρά δουκάτα και οι δημοκρατίες της Ιταλίας κατά την Αναγέννηση.
Παραδόξως όμως η γεωγραφική διαίρεση από αιτία προόδου μπορεί να μετατραπεί σε τροχοπέδη εξέλιξης. Το 14ο αιώνα στην αμερικανική ήπειρο, παρά την τεράστια έκταση της, εμφανίστηκαν μόνο δύο πολιτισμοί σχετικά ανεπτυγμένοι, οι Αζτέκοι και οι Ίνκας. Η μεγάλη όμως γεωγραφική απόσταση ανάμεσα τους σε συνδυασμό με την ορεινή μορφολογία του εδάφους καθιστούσε την επικοινωνία εξαιρετικά δύσκολη. Την 3η χιλιετία π. Χ. ο Μινωικός Πολιτισμός εισήγαγε κασσίτερο από τη Μικρά Ασία και χαλκό από την Κύπρο μέσω των θαλάσσιων οδών. Το 1470 π. Χ. σημειώθηκε έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, η οποία αποδυνάμωσε αισθητά τη Μινωική Κρήτη επαληθεύοντας τον καταστροφικό ρόλο της φύσης στην κατάρρευση μεγάλων πολιτισμών. Στη συνέχεια κυριάρχησαν οι Μυκηναίοι στο Αιγαίο οι οποίοι ευτύχησαν να αφομοιώσουν πολλά πολιτισμικά στοιχεία από τους Μινωίτες, δίνοντας ώθηση στο δικό τους πολιτισμό. Οι Ρωμαίοι στο ρου της Ιστορίας πορεύτηκαν υιοθετώντας στοιχεία από πολλούς γειτονικούς λαούς : τους Λατίνους, τους Ετρούσκους και τους Έλληνες. Οι Αζτέκοι, παρά το γεγονός ότι αποτέλεσαν στην ουσία μια συνομοσπονδία τεσσάρων φυλών ( Ακολούα, Τεπάνεκ, Τσιτσίμεκ, Μέξικα ), ωστόσο δεν κατάφεραν να ξεπεράσουν το νεολιθικό επίπεδο εξέλιξης τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι κατασκεύαζαν πυροβόλα όπλα και ίδρυαν πανεπιστήμια ( 16ος αιώνας ). Ο Φρανσίσκο Πιζάρο  προτού αναχωρήσει για τη Νότιο Αμερική στις αρχές του 16ου αιώνα επισκέφθηκε το Πανεπιστήμιο ης Σαλαμάνκα. Ο κατοπινός καταλύτης της αυτοκρατορίας των Ίνκας για να είναι προετοιμασμένος ενδιαφέρθηκε να μάθει περισσότερα για τους Ίνκας μέσα από γραπτές μαρτυρίες και αναφορές ενός προγενέστερου κονκισταδόρου, του κατακτητή των Αζτέκων Χερνάν Κορτές. Ο αντίπαλός του αυτοκράτορας Αταχουάλπα δε διέθετε ανάλογες πηγές πληροφόρησης, καθώς ο λαός του δεν είχε κάποιο γείτονα που θα του "δάνειζε" τη γραφή. Η αμερικανική πολιτισμική "συμμαχία" των Αζτέκων αλλά και των Ίνκας πιο νότια πραγματοποιήθηκε ανάμεσα σε λαούς λιγότερο διαφορετικούς μεταξύ τους από εκείνους του ευρασιατικού κόσμου. Με άλλα λόγια, οι Τσιτσίμεκ δεν μπορούσαν να "δανειστούν" κάτι από τους συγγενείς Μεξίκα διότι πιθανότατα το είχαν ενώ, για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι ευτύχησαν να δανειστουν την Άλγεβρα από τους Άραβες.
Η διαδικασία της παγκόσμιας εξέλιξης δεν έχει κατ' εξοχήν οικολογικά, βιολογικά, γεωγραφικά και γενετικά αίτια. Ο Βρετανός ιστορικός Τζ. Μ. Ρόμπερτς υποστηρίζει ότι ο πολιτισμός προέκυπτε πάντα από τη σύγκληση ενός αριθμού παραγόντων, οι οποίοι δημιουργούσαν σε μια ορισμένη περιοχή τις προϋποθέσεις για να εμφανιστεί κάτι αρκετά συμπαγές ώστε να αναγνωριστεί αργότερα ως πολιτισμός. Το γεγονός ότι υπήρχαν διαφορετικά περιβάλλοντα, διαφορετικές επιρροές και διαφορετικές κληρονομιές από το παρελθόν, σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν κινούνταν σε όλα τα μέρη του κόσμου με τον ίδιο βηματισμό, ούτε προς τους ίδιους στόχους. Η ιδέα ενός αμετάβλητου προτύπου κοινωνικής "εξέλιξης" έχασε την αξιοπιστία της πριν ακόμα την ιδέα της "διάχυσης" από μια κοινή πηγή πολιτισμού. Σε αυτό το σημείο είναι ανάγκη να διαχωρίσουμε τη διαφορετικότητα από την ανωτερότητα. Ο Αμερικανός Άλμπερτ Μπένεριτγ, ένας ιμπεριαλιστής γερουσιαστής των αρχών του 20ού αιώνα έλεγε : "Δεν είναι αληθές ότι κάθε φυλή χωρίς εκπαίδευση και καθοδήγηση έχει το δικαίωμα να αυτοκυβερνάται. Εάν έχουν έτσι τα πράγματα, οι Ινδιάνοι είχαν δικαίωμα να αυτοκυβερνηθούν. Η Αμερική τους ανήκε, είτε μπορούσαν είτε δεν μπορούσαν να αυτοκυβερνηθούν. Εάν ήταν ικανοί να κυβερνηθούν τότε δεν ήταν μόνο λάθος αλλά και εγκληματικό να εγκαθιδρύσουμε την ανεξάρτητη δημοκρατία μας ( των Ηνωμένων Πολιτειών ) πάνω στη γη τους, χωρίς τη συναίνεση τους". Ο Αμερικανός πολιτικός μετέφραζε την ινδιάνικη διαφορετικότητα και την τεχνολογική πρόοδο των λευκών σε κοινωνική και πολιτισμική ανωτερότητα των δεύτερων. Είναι αλήθεια ότι ο διαφορετικός "βηματισμός" του Τζ. Μ. Ρόμπερτς μοίρασε στους πολιτισμούς το πνεύμα και την τεχνολογία άνισα και πολλές φορές δεν έδωσε τίποτα από τα δύο.
Τα σημαντικότερα ηθικά διλήμματα περιστρέφονται γύρω από λαούς που ακόμη και σήμερα ζουν σε μονολιθικά δομημένες κοινωνίες. Αποδεχόμενοι τη σπουδαιότητα της βιολογικής μας ισότητας ( εκτός και αν κάποιος πιστεύει στον εμφάνιση του Homo Superbus ) πρέπει να σκεφτούμε ποιό είναι το καθήκον των πιο προηγμένων απέναντι σε αυτούς, τους υλικά αδικημένους. Η διαφορετικότητα  αφορά την πνευματική και κοινωνική πτυχή των πολιτισμών, ενώ η ανισότητα απευθύνεται στις υλικές κατακτήσεις. Έτσι, ο καφές των Αμερικανών ιθαγενών επηρεάζει μέχρι σήμερα τις ζωές εκατομμυρίων δυτικών, ενώ το μπαρούτι των Ευρωπαίων επηρέασε την ύπαρξη των ιθαγενών. Η ειρωνεία είναι ότι ο σύγχρονος Μαδριλένος δεν μπορεί να "ζήσει" χωρίς να πιεί καφέ το πρωί, ενώ οι πρόγονοι του εξολόθρευσαν τους δημιουργούς του ροφήματος. Το ερώτημα λοιπόν είναι ποιός επιβίωσε, οι Ισπανοί ή οι Ίνκας;