Ιστορία και Πολιτισμοί ( μέρος τέταρτο )

Το "λιθαράκι" της βίας

Όταν γίνεται λόγος για βία, πρόκειται για τη φυσική διαπολιτισμική ένοπλη σύγκρουση, τους πολέμους και κάθε είδους καταναγκασμό. Η εμφάνιση, η ανάπτυξη, η εξέλιξη και η εξαφάνιση εκατοντάδων πολιτισμών έχει μια αιτιοκρατική σχέση με την επιθετικότητα που δείχνουν. Από την παλαιότερη ιστορία, οι χιλιάδες πολεμικές αναμετρήσεις ανάμεσα σε έθνη, αυτοκρατορίες και κράτη διαμόρφωσαν τα σημερινά σύνορα. Η παραβίαση των ορίων ενός κράτους, μιας ομάδας, ή μιας κοινωνίας οδηγούσαν σε συνοπτικές αποφάσεις πολέμου. Πρόκειται για ένα σενάριο πού πιο σύνθετο από ό,τι φαίνεται. Οι κυνηγοί - τροφοσυλλέκτες επινόησαν "μηχανισμούς εχθρότητας", μόλις ένιωσαν ότι απειλούνται οι πηγές από τις οποίες αντλούσαν τα κατάλληλα προς επιβίωση αγαθά, όπως το νερό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι ζωτικοί αυτοί πόροι διεκδικούνταν από πολλούς και συνεχώς αυξανόμενους πληθυσμούς. Η δημογραφική έκρηξη απαιτούσε ανάλογους τόπους προέλευσης ενέργειας και τροφής, στους οποίους δικαίωμα θα είχαν μόνο τα άτομα της αντίστοιχης φυλής. Πολύ γρήγορα αναπτύχθηκαν τα πρώτα "χωροκρατικά" ταμπού. "Οι πρωτόγονοι χωρίζουν τον κόσμο σε δύο ξεκάθαρα κομμάτια. Από τη μια είναι το εγγύς περιβάλλον - σπίτι, γύρω χωριά, συγγενείς, φίλοι, ήμερα ζώα και μάγισσες, και από την άλλη το πιο μακρινό περιβάλλον - γειτονικά χωριά, συμμαχίες ανάμεσα σε φυλές, εχθροί, άγρια ζώα και φαντάσματα. Αυτή η θεμελιώδης τοπογραφία διευκολύνει τη διάκριση ανάμεσα σε εχθρούς που επιτίθενται και σκοτώνουν, και σε φίλους που δεν ενεργούν έτσι".
Ο ανθρωπολόγος Κιθ Οτερμπάιν μελέτησε ποσοτικά σε 46 πολιτισμούς, από τις απλές σχετικά κοινωνίες των Τίβι και Τζιράρο στις πιο πολύπλοκες κοινωνίες όπως των Αιγυπτίων, Χαβανέζων και Ιαπώνων, τις μεταβλητές που επηρεάζουν την πολεμοχαρή συμπεριφορά. Καθώς οι κοινωνίες γίνονται πιο σύνθετες και συγκεντρωτικές, αναπτύσσουν πιο περίπλοκους στρατιωτικούς μηχανισμούς και πολεμικές τεχνικές και όσο πιο πολύπλοκοι είναι οι στρατιωτικοί μηχανισμοί τόσο πιο πιθανό είναι να θέλουν να επεκταθούν πέρα από το χώρο της επικράτειας τους και να εκτοπίσουν ανταγωνιστικούς πολιτισμούς. Οι Ισπανοί στρατιώτες του Κορτές ανήκαν σε ένα κράτος το οποίο ζυμώθηκε με ιερούς πολέμους εναντίον των Αράβων και με εμφυλίους. Το ανεπτυγμένο στρατιωτικό δόγμα περί εξοντωτικού πολέμου, απαύγασμα πολλών αιώνων επαφής και ασχολίας με τη στρατιωτική τέχνη βρήκε αντιμέτωπους τους Αζτέκους πολεμιστές, οπλισμένους με αγχέμαχα όπλα. Η μαχητική αξία των Αζτέκων περιοριζόταν στην απλή συλλογή αιχμαλώτων για να τους θυσιάσουν και ύστερα τους έτρωγαν. Οι Ισπανοί επέβαλαν την εξουσία τους με όλα τα μέσα, χωρίς να διστάζουν να σπέρνουν το θάνατο, όπως δείχνουν οι σφαγές της Τσολούλα και του Μεξικού. Τα πάντα προμήνυαν τη σφαγή των Αζτέκων. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μέσω της συνεχούς στρατιωτικής εμπειρίας, κατόρθωσε να συντηρεί για αιώνες μια στρατιωτική μηχανή ικανή να υπερασπιστεί το ρωμαϊκό πολιτισμό όταν αμυνόταν και να υιοθετήσει στοιχεία άλλων λαών όταν έκανε επιθετικούς πολέμους. Έτσι οι ρωμαϊκές λεγεώνες κατέκτησαν την Ιταλική Χερσόνησο μέσα σε 200 χρόνια. Μολονότι οι δυναμικοί πολιτισμοί, όπως ήταν οι Ισπανοί ή οι Ρωμαίοι, είχαν κερδίσει αναμφίβολα "άδεια παραμονής" στην εξέλιξη της ιστορίας, ωστόσο αυτό δεν συντελέστηκε ανεπαίσθητα, καθώς σημειώθηκαν σημαντικότατες εξελίξεις στη δημιουργικότητα και στην ιδεολογία των λαών αυτών. Τόσο στην τέχνη όσο και στην επιστήμη ο πόλεμος παρεμποδίζει την ατομική δημιουργικότητα. Ακόμα και στις πλέον εφαρμοσμένες επιστήμες, όπως η Ιατρική, η συνολική επίδραση του πολέμου είναι αρνητική. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι ήταν ολέθριοι καθώς οι περισσότερες μορφές δημιουργικότητας υπέφεραν σε όλον τον κόσμο. Από την άλλη πλευρά αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις είναι βραχυπρόθεσμες. Αν ο πόλεμος δεν είναι μακροχρόνιος ή κτηνώδης, η δημιουργική παραγωγικότητα θα επιστρέψει σύντομα στα προπολεμικά της επίπεδα. Η Ευρώπη του 5ου αιώνα μ. Χ. δεν είχε καμία προοπτική πολιτισμικής άνθησης λόγω των πρόσφατων επιδρομών των αχαλίνωτων Ούννων. Αντίθετα, συμβαίνει να υπάρχουν περιπτώσεις που οι εμπειρίες πολιτικών αναταραχών και βίαιων γεγονότων αποτελούν ιδανική θεματολογία για την ανάπτυξη πνευματικής δραστηριότητας με διδακτικό περιεχόμενο. Ο Χρυσός Αιώνας του Περικλή ακολούθησε τους Περσικούς Πολέμους, η αμερικανική λογοτεχνία προέκυψε μετά την Αμερικανική Ανεξαρτησία στα τέλη του 18ου αιώνα. Στον 20ό αιώνα η Ελλάδα προσέφερε τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στη λογοτεχνία και στη μουσική έπειτα από πολέμους, πολιτική βία και στρατιωτικά κινήματα. Συνεπώς η γέννηση αξιών, ιδανικών και ιδεολογιών αντικατοπτρίζει την προγενέστερη βία. Αρκετοί στοχαστές. όπως ο Νίτσε και ο Χέγκελ, πίστευαν ότι οι πόλεμοι ήταν αναγκαίοι και λειτουργικοί, ενώ η ειρήνη φέρνει νωθρότητα, παρακμή και εκφυλισμό. Σύμφωνα με το στρατιωτικό αναλυτή και ιστορικό Έντουαρντ Λούτβακ, αν δεν υπήρχαν οι πόλεμοι τότε πιθανότατα να βρισκόμασταν ακόμα στην Εποχή του Λίθου ή στην καλύτερη περίπτωση στην αυτοκρατορία των Σουμερίων ή των Φαραώ. Πρόκειται για την αντίληψη της ειρήνης ως "κοινωνικό κακό".

συνεχίζεται..