Ιστορία και Πολιτισμοί ( μέρος τρίτο )

Θρησκεία, "τρέφει" και "τρέφεται"

Ο γεωγράφος Μαξ Ντερού υποστηρίζει ότι η θρησκεία είναι συχνά η "ιεροποίηση" ενός τρόπου ζωής, συγγενούς με κάποιο οικολογικό σύστημα. Είναι γεγονός ότι πολλοί πολιτισμοί θεοποίησαν ποτάμια, βουνά, ζώα, αλλά καθοριστική στη διαμόρφωση θεοτήτων υπήρξε η τροφή. Στις γεωργικές κοινωνίες η χρόνια έλλειψη κρέατος επηρέασε βαθιά τη θρησκευτική πίστη. Μολονότι η γεωργία επέτρεψε την αύξηση του πληθυσμού, ωστόσο ο άνθρωπος είχε ανάγκη να τραφεί και με κρέας. Για τις κοινωνίες που κατοικούσαν σε βιότοπους επαρκείς σε ποικιλία ζωικών και βιολογικών οργανισμών, η μακροβιότητα και η δημογραφική αύξηση ήταν βεβαία, με άμεσο αντίκτυπο στην υλική ευημερία. Σε περιοχές όμως που το κυνήγι δεν ήταν άφθονο, δεν υπήρχε αρκετό πλεόνασμα κρέατος με αποτέλεσμα οι πολιτισμοί αυτοί να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα από τη μια στρεφόμενοι στα οικόσιτα ζώα και από την άλλη περιορίζοντας τις μερίδες τους.
Υπήρχαν ωστόσο ομάδες που δε διέθεταν ούτε μεγάλα θηράματα ούτε εξημερωμένα κτήνη, καθιστώντας τη σίτιση εξαιρετικά δυσχερή. Οι άνθρωποι αυτοί, μεταξύ των οποίων ήταν και οι Αζτέκοι, βρήκαν διέξοδο στον κανιβαλισμό. Οι ανθρωποθυσίες εγκρίνονταν από τους Θεούς, μέσω των ιερέων, και οι μάζες δικαιολογούσαν έτσι την ανθρωποφαγία τους ιερό - νομιμοποιώντας την. Στην Ινδία μετά το 600 π.Χ., όταν οι πληθυσμοί έγιναν πυκνότεροι και τα εξημερωμένα ζώα μειώθηκαν ανάλογα, η κατανάλωση κρέατος περιορίστηκε αναγκαστικά, ώσπου έγινε μονοπώλιο των Βραχμάνων και των πατρόνων τους. Ο απλός κόσμος αγωνίστηκε να διατηρήσει μερικά ζωντανά για να καλύψει τις ανάγκες του σε γάλα, σε κοπριά ως καύσιμο, αλλά και στις μεταφορές. Σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο εμφανίστηκαν μεταρρυθμιστικές θρησκείες, κυρίως ο βουδισμός και ο ζαϊνισμός, που επιχείρησαν να καταργήσουν τις κάστες και το κληρονομικό ιερατείο και να απαγορεύσουν το σφάξιμο των ζώων. Οι μάζες ενστερνίστηκαν τις νέες θρησκείες και τελικά με τη δική τους υποστήριξη η αγελάδα αναγορεύτηκε ιερό ζώο. Η πειθαρχεία και η εγκράτεια των Ινδών προσδίδει μια περισσότερο πνευματική αντίληψη αντιμετώπισης των πραγμάτων από την αντίστοιχη ωμή πρακτική των Αζτέκων.
Η θρησκεία ως απόρροια του διαιτολογίου των λαών ευθύνεται για τη μοίρα πολλών πολιτισμών. Το Ισλάμ, μία εκ των οπισθοδρομικών θρησκειών της Ανατολής, κρατούσε μακριά από τη ζωή των πιστών αγαθά όπως το αλκοόλ και το χοιρινό κρέας. Κατ' επέκταση τέτοιου είδους απαγορεύσεις καθιστούσαν τις εμπορικές δραστηριότητες λιγότερο ευκταίες στους μουσουλμάνους. Οι πολιτισμοί αυτοί είχαν ως επακόλουθο να είναι αποκομμένοι από τυχόν εξελίξεις στον υλικό και στον πνευματικό τομέα των γειτόνων τους. Οι μουσουλμάνοι συμβουλεύονταν τον αλάθητο λόγο του Αλλάχ, μέσω Κορανίου, όχι μόνο σε θεολογικά ζητήματα αλλά επίσης σε πρακτικά, νομικά και κοινωνικά. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, που διοικείτο ουσιαστικά από τον ιερό νόμο σαρία μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα στήριζε την οικονομία της σε μεγάλο βαθμό στις μη μουσουλμανικές κοινότητες για τις οποίες δεν υπήρχαν περιορισμοί. Από τα τέλη του 17ου μ.Χ. αιώνα είχαν αρχίσει να φαίνονται τα σημάδια "κόπωσης" στην άλλοτε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία, ώσπου τελικά κατέρρευσε στις αρχές του 20ου αιώνα υπό την αμείλικτη πίεση των εκσυγχρονισμένων Ευρωπαίων.
Πολλές αποφάσεις της πολιτικής ηγεσίας περνούσαν από ιερατικό "κόσκινο". Αυτό ήταν γνώρισμα όχι μόνο των πιστών του Αλλάχ, αλλά σχεδόν όλων των προγονικών λαών μας. Αρκεί το ένστικτο για να συλλάβει κανείς την επιρροή των εκπροσώπων του Θεού στις πολεμικές συγκρούσεις. Ο Ισπανός ιερέας Βαλβέρντε, μπροστά στην άρνηση του αυτοκράτορα των Ίνκας να ασπαστεί τον χριστιανισμό, αναφώνησε τους παρευρισκόμενους στρατιώτες: "Σας δίνω άφεση αμαρτιών, εξοντώστε τους ειδωλολάτρες". Μέσα σε λίγη ώρα η σφαγή των Ίνκας είχε ολοκληρωθεί. Πολλοί πόλεμοι ξεκινούσαν με τις ευλογίες του Θεού, στοιχείο που φανάτιζε τους θεοφοβούμενους στρατούς καθιστώντας τους ορμητικότερους και πιο πιθανούς νικητές. Η συντριβή των μουσουλμάνων Αράβων από τους Ισπανούς αποθεματοποίησε έναν υπερβάλλοντα θρησκευτικό ζήλο έτοιμο να εκτονωθεί στους υπερπόντιους ειδωλολάτρες Ίνκας και Αζτέκους. Η κατάκτηση της Αμερικής πραγματοποιήθηκε στο όνομα του βασιλιά και της Αγίας Παρθένου Μαρίας.
Τα παραδείγματα των Αζτέκων και των Ίνκας μαρτυρούν και μια άλλη πτυχή της θρησκείας, το στοιχείο της κοινωνικής συνοχής ως θεμελιακή προϋπόθεση στην επιβίωση ενός πολιτισμού. Το σύνολο των τύπων λατρείας με τις οποίες εκδήλωναν την πίστη τους οι υπήκοοι αυτών των δύο αυτοκρατοριών δεν ήταν καρπός ενός λαϊκού θρησκευτικού κινήματος ή συνείδησης, όπως συνέβη με τις ευρύτατα διαδεδομένες θρησκείες που εξαπλώθηκαν στον αρχαίο κόσμο, σαν το χριστιανισμό, αλλά έργο μιας συγκεκριμένης κοινωνικής τάξης που βρισκόταν στην κορυφή της πυραμίδας. Ας συλλογιστούμε τί ελπίδες πολιτισμικής επιβίωσης μπορεί να έχει ένας λαός χωρίς ισχυρό θρησκευτικό συναίσθημα απέναντι σε φανατισμένα στρατεύματα όπως ήταν οι ευρωπαϊκοί στρατοί της αναγεννησιακής περιόδου. Την υποταγή των Αζτέκων στους χριστιανούς την προδίκαζε ακόμα και το σύνολο των δοξασιών που είχαν σχέση με τους θεούς. Ο ερχομός των γενειοφόρων Ισπανών εκλαμβανόταν ως απελευθέρωση, σηματοδοτώντας το κλείσιμο μιας παλαιάς εποχής και το άνοιγμα μιας νέας. Βέβαια η αντίσταση μιας κοινωνίας μπορεί να μην ευθυγραμμίζεται πλήρως με τους παράγοντες βαθμού εξέλιξης των πολιτισμών, αλλά οπωσδήποτε η επιβίωση μετά από μια πολεμική σύρραξη πολλαπλασιάζει τις ευκαιρίες για πρόοδο, αποκαλύπτοντας έτσι τον παράγοντα βία στη διαμόρφωση της Ιστορίας.

συνεχίζεται..