Παρασκευή 14 Οκτωβρίου 2011

Αλλοτρίωση

Αποξένωση του ανθρώπου από την πραγματική ουσία της ζωής του, από τα αληθινά του προβλήματα, από τη δυνατότητα κατανόησης του εαυτού του. Αφαίρεση της δυνατότητας από το άτομο να αναπτύξει ολόπλευρα τις ικανότητές του, τις κλίσεις του, τις δημιουργικές τάσεις του. Ο άνθρωπος έχοντας δημιουργήσει, κατά κανόνα παρά τη θέλησή του, τέτοιες κοινωνικές συνθήκες που του αποστερούν τη δυνατότητα να αναπτυχθεί ολόπλευρα ως ζωντανό και λογικό ον, υποτάσσεται τυφλά στις απάνθρωπες ισoπεδωτικές τάσεις των θεσμών που ο ίδιος δημιούργησε και τώρα στρέφονται εναντίον του.
Κατά τον Φόιερμπαχ η κυριότερη μορφή α., η θρησκευτική, πηγάζει από το γεγονός ότι o άνθρωπος θεοποιεί, δηλαδή προβάλλει και προσωποποιεί ασυνείδητα στο πρόσωπο του Θεού, όλα τα υψηλότερα ανθρώπινα χαρίσματα (ευφυΐα, αγάπη, καλοσύνη κλπ.) για να τα λατρέψει ύστερα ως αρετές και απαιτήσεις μιας εξωτερικής δύναμης. Ο Μαρξ αποδίδει τον χαρακτήρα της α. σε ευρύτατο κύκλο πνευματικών και πρακτικών μορφών της ανθρώπινης ζωής, με αποκορύφωση τη νεότερη κεφαλαιοκρατική κοινωνία.

Κατ’ αυτόν, η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων στα πλαίσια αυτής της κοινωνίας, επειδή δεν κατέχουν τα μέσα παραγωγής (μηχανές, πρώτες ύλες κλπ.), ζουν υπό τον όρο να αλλοτριώνουν καθημερινά τα χέρια τους, δηλαδή την εργατική τους δύναμη, με αντάλλαγμα το ημερομίσθιο, διαθέτοντάς τα σε αυτόν που κατέχει τα μέσα παραγωγής. Ενώ όμως, κατά τον Μαρξ, το φαινόμενο της α. είναι προϊόν της κεφαλαιοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας και όχι της μηχανής, για ένα τμήμα της σύγχρονης φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας η α. είναι προϊόν της ανάπτυξης της σύγχρονης βιομηχανίας και τεχνικής, οποιοδήποτε και αν είναι το καθεστώς ή ο τύπος της κοινωνίας.

Σύμφωνα με τον Γιάσπερς και τον Χάιντεγκερ, η α. είναι καρπός του λεγόμενου πολιτισμού των μαζών, δηλαδή της ομοιομορφίας της συμπεριφοράς, της καλαισθησίας, του τρόπου σκέψης κλπ. που χαρακτηρίζει τις μεγάλες σύγχρονες ομάδες ανθρώπων. Η ζωή του κάθε ατόμου γίνεται ολοένα και περισσότερο μη αυθεντική, δηλαδή δέσμια των τεχνητών αναγκών, της μόδας, των εικονικών μύθων και σκοπών. Ο αλλοτριωμένος άνθρωπος είναι ο άνθρωπος που δεν ανήκει στον εαυτό του, αλλά σε άλλους.

Ο κόσμος που ο ίδιος έχει δημιουργήσει δεν του είναι μόνο εχθρικός (από αυτό προέρχεται o φόβος, το συναίσθημα της μοναξιάς, η αγωνία, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις), αλλά γίνονται γι΄ αυτόν μυστηριώδεις οι ίδιοι οι σκοποί της ζωής. Μια πικρή σάτιρα της κατάστασης του αλλοτριωμένου ανθρώπου στη μηχανοποιημένη κοινωνία είναι η κινηματογραφική ταινία του Τσάπλιν Μοντέρνοι καιροί, ενώ η υψηλότερη έκφραση της α. στη σύγχρονη λογοτεχνία παρουσιάζεται σε λογοτεχνικά έργα του Κάφκα, όπως Η δίκη, Ο πύργος και Η μεταμόρφωση.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αλλοτριωμένου ατόμου μπορεί να θεωρηθεί συχνά ο βιομηχανικός εργάτης. Έχοντας καταντήσει –εξαιτίας της βιομηχανικής αυτοματοποίησης– ένα απλό εξάρτημα μηχανής, που δεν του επιτρέπει να κάνει παρά μια πολύ ανιαρή και άχαρη δουλειά που επαναλαμβάνεται ολόκληρη την εργάσιμη μέρα, ο εργάτης αποξενώνεται από τις ουσιαστικές ανθρώπινες λειτουργίες και τις πραγματικές του κλίσεις. Δεν είναι καν κύριος της εργασίας του, με την έννοια ότι δεν είναι σε θέση να κατανοήσει τι ακριβώς ρόλο παίζει η εργασία του στη διαδικασία της παραγωγής, ούτε να αποφασίσει τι προϊόν θα παράγει ούτε και ποιος είναι ο προορισμός του προϊόντος αυτού.

Μια άλλη, εξίσου σημαντική, μορφή αλλοτρίωσης στη σύγχρονη κοινωνία είναι αυτή που επιβάλλουν τα μαζικά μέσα ενημέρωσης και πληροφόρησης. Ο βομβαρδισμός του αναγνώστη των εφημερίδων ή του θεατή της τηλεόρασης με τεράστιο όγκο κατάλληλα παρουσιασμένων ειδήσεων, σχολίων κτλ. –που είναι αναγκασμένος να δεχτεί εξαιτίας του καθαρά παθητικού ρόλου του– με κακής ποιότητας τηλεοπτικά προγράμματα και, τέλος, με τις ατέλειωτες διαφημίσεις, που δημιουργούν τεχνητές ανάγκες, έχει επισημανθεί ως κοινωνικός κίνδυνος από όλους τους σοβαρούς μελετητές.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.