Πέμπτη 7 Ιουλίου 2011

Ιγνάσιο Ραμονέ - "Πόλεμοι του 21ου αιώνα. Νέοι φόβοι και νέοι απειλές"

Ο ισπανικής καταγωγής Ιγνάσιο Ραμονέ (1943) είναι διευθυντής της Le Monde Diplomatique και συγγραφέας εξαιρετικών δοκιμιακών βιβλίων σχετικά με όψεις της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής κατάστασης. Οι τίτλοι δυο άλλων έργων του – H Γεωπολιτική του Χάους και Μάρκος: η εξεγερμένη αξιοπρέπεια (εκδ. Πόλις και Εικοστού Πρώτου αντίστοιχα) – είναι ενδεικτικοί της ζεματιστής του θεματολογίας, όπως άλλωστε και το παρόν βιβλίο, ένα σύντομο, απλά γραμμένο πλήρες διάγραμμα  ενός αόρατου, μέχρι πρόσφατα, χάρτη νέων «πολέμων», φόβων και απειλών.
Το πρώτο βασικό σύγχρονο γεωπολιτικό γνώρισμα που διακρίνει ο συγγραφέας είναι η έκφραση της στρατιωτικής υπεροχής όχι πια μέσω εδαφικών κατακτήσεων (που είναι οικονομικά δαπανηρές και μεντιακά καταστροφικές) αλλά με άλλους, αφανέστερους τρόπους. Πρωταγωνιστές της επέκτασης δεν είναι πλέον τα κράτη αλλά οι επιχειρήσεις, τα συγκροτήματα, οι ιδιωτικοί χρηματιστικοί και βιομηχανικοί όμιλοι (κυρίως απ’ το τρίγωνο ΗΠΑ-ΕΕ-Ιαπωνία). Αλλοτινές θεμελιώδεις γεωπολιτικές έννοιες (κράτος, εξουσία, κυριαρχία, δημοκρατία, σύνορα) δεν έχουν πια την ίδια σημασία. Σε πλανητική κλίμακα πρωταγωνιστούν πλέον οι ενώσεις κρατών, οι παγκόσμιες επιχειρήσεις, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) παγκόσμιας εμβέλειας. Με το πέρασμα στο τεχνολογικό και ψηφιακό στάδιο η «δεύτερη καπιταλιστική επανάσταση» είναι γεγονός. Η αγορά, που έχει την τάση να διαχειρίζεται όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, έχει αλώσει και τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, άσχετα αν οι υπερβολές της επικοινωνίας φυλακίζουν το πνεύμα. Η κατακτητική επιχείρηση της παγκοσμιοποίησης έχει οδηγήσει στη στενότερη δυνατή αλληλεξάρτηση των οικονομιών όλων των χωρών. Όπως αναγραφόταν σε αφίσα που γέμισε τους διαδρόμους δεκάδων ευρωπαϊκών αεροδρομίων: Καπιταλιστές όλων των χωρών ενωθείτε!
Η χρηματιστική παγκοσμιοποίηση δημιούργησε ένα δικό της υπερεθνικό κράτος, με δικούς του μηχανισμούς, δίκτυα επιρροής και μέσα δράσης. ΔΝΤ, Διεθνής Τράπεζα, ΟΟΣΑ [Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης], ΠΟΕ [Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου]. Πρόκειται για παγκόσμιο κράτος με υπερεθνικές εξουσίες πέρα από κάθε έλεγχο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, ενώ οι υφιστάμενες κοινωνίες απομένουν χωρίς εξουσία. Είναι πλέον φανερό: η φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση δεν κατευθύνεται από τα κράτη. Τα προνόμιά τους, μπροστά στις εταιρείες κολοσσούς, χάνονται το ένα μετά το άλλο. Οι εταιρείες γίνονται γίγαντες και τα κράτη νάνοι.
Η συρρίκνωση του ρόλου των ενεργών δημοσίων παραγόντων, ξεκινώντας από τα κοινοβούλια, είναι πλέον δεδομένη. Οι παραδοσιακές αντι-εξουσίες (κόμματα, συνδικάτα, ΜΜΕ) μοιάζουν ελάχιστα αποτελεσματικές: είναι λιγότερο αξιόπιστες, υπερβολικά γενικευτικές, πολύ τοπικές και συχνότατα συνένοχες. Οι αληθινοί κύριοι του κόσμου δεν είναι εκείνοι που κρατούν την επίφαση της πολιτικής εξουσίας αλλά αυτοί που ελέγχουν τις χρηματιστικές αγορές, τους μεντιακούς ομίλους, τις λεωφόρους της επικοινωνίας, τις πληροφορικές βιομηχανίες, τις γενετικές τεχνολογίες και πάνω από όλους το παγκόσμιο διευθυντήριο των 4 οργανισμών, «η πραγματική κυβέρνηση του κόσμου».
Στο πολιτικο-ιδεολογικό πεδίο, η άνοδος των νεοφασισμών συνυπάρχει με την φθορά της αριστεράς. Τυπικό παράδειγμα της πνευματικής παραίτησης της σοσιαλδημοκρατίας: ο Χαβιέ Σολάνα και άλλα επιφανή της στελέχη αδιαφόρησαν για το γεγονός ότι οι βομβαρδισμοί της Σερβίας θα προκαλούσαν το θάνατο πολλών αθώων και την καταστροφή μιας ολόκληρης χώρας. Αποφάσισαν χωρίς την παραμικρή διεθνή νομιμοποίηση και χωρίς καν να είναι ικανοί να εμποδίσουν την επέκταση των βαλκανικών συγκρούσεων. Τουλάχιστο η Μάντλεν Ολμπράιτ, πρώην υπουργός εξωτερικών του Κλίντον το είχε δηλώσει απροκάλυπτα: Το δίκτυο CNN είναι το δέκατο έκτο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Ο Ραμονέ δίνει μεγάλη έμφαση στην 11η Σεπτεμβρίου, που πρόσφερε στις ΗΠΑ έναν αντίπαλο που είχε στερηθεί από το 1991 με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Η τρομοκρατία ταυτίζεται με τον ριζοσπαστικό ισλαμισμό, σε μια μοντέρνα εκδοχή του μακαρθισμού. Ο όρος τρομοκρατία είναι βέβαια βολικότατα ασαφής και χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει αδιακρίτως όσους καταφεύγουν, δίκαια ή άδικα, στη βία για να αλλάξουν μια πολιτική τάξη. Η 11/9 δεν έπληξε μόνο σε ζωές και υλικές ζημιές αλλά και τα σύμβολα της αυτοκρατορικής ηγεμονίας αλλά και στο πεδίο των μίντια. Με ένα είδος τηλεοπτικού πραξικοπήματος ο Μπιν Λάντεν κατέλαβε τις οθόνες και επέβαλε τις εικόνες του, θέτοντας στην υπηρεσία του όλες τις τηλεοράσεις των ΗΠΑ για να αποδείξει μέσα στα αμερικανικά σπίτια την ευάλωτη πλευρά της υπερδύναμης. Συνεπώς όλα είναι έτοιμα για την εμφάνιση ενός «Μεντιακού Μεσσιανισμού», ενός είδους ηλεκτρονικού προφήτη που θα έχει πρόσβαση σε όλες τις οθόνες του κόσμου για να μεταδώσει το μήνυμά του. Ο Ραμονέ έχει ιδιαίτερα επεκταθεί στο θέμα στο βιβλίο του Η Τυραννία της Επικοινωνίας (La Tyrannie de la communication, στα ελλ. Η τυραννία των ΜΜΕ, εκδ. Πόλις).
Ειδικό κεφάλαιο αφιερώνεται στη Μέση Ανατολή και τον νέο της εκατονταετή πόλεμο. Από την αποκάλυψη του θεμελιακού ψεύδους του αποικιακού συνθήματος «μια γη χωρίς λαό για ένα λαό χωρίς γη» ως την παροιμιώδη αναποφασιστικότητα των ΗΠΑ απέναντι στην αδιαλλαξία των ισραηλινών αρχών ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα υπάρχει ολοφάνερη αρνησιδικία της διεθνούς κοινότητας απέναντι στα στοιχειώδη δικαιώματα των Παλαιστινίων. Σε κάθε άλλη περιοχή του κόσμου, μια ανάλογη κατάσταση θα είχε προκαλέσει την αγανάκτηση των διανοουμένων, που σε άλλες περιπτώσεις εθνοτικών – θρησκευτικών συγκρούσεων, όπως στη Βοσνία, το Κόσοβο ή την Τσετσενία είναι λαλίστατοι. Η πολιτική λύση της συνύπαρξης δυο κρατών είναι μονόδρομος.
Οικολογικές καταστροφές τεράστιου μεγέθους, μαζικές εκδασώσεις, ξέφρενη παραγωγιστική πολιτική με υπερκατανάλωση φυτοφαρμάκων και ρυπογόνων ουσιών, σιωπηλές συμφορές (ενδεικτικά: στη Γαλλία θάνατος 10.000 εργατών το χρόνο από αμίαντο) είναι ορισμένες μόνο από τις όψεις ενός Οικοσυστήματος σε Κίνδυνο, που ο Ραμονέ παρουσιάζει με στοιχεία και αριθμούς. Σε άλλο κεφάλαιο (Γεωπολιτική της Πείνας) παρατηρεί πως, ενώ ποτέ άλλοτε τα διαθέσιμα διατροφικά προϊόντα δεν ήταν τόσο άφθονα, η πείνα εξακολουθεί να θερίζει πληθυσμούς ολόκληρους, γιατί απλούστατα αποτελεί πολιτικό όπλο. Στο εξής, κανένας λιμός δεν είναι τυχαίος. Μια αληθινή στρατηγική πείνας μπορεί να καθοδηγείται από ηγέτες ή οργανώσεις που η λήξη του ψυχρού πολέμου άφησε χωρίς έσοδα. Δεν είναι πλέον οι εχθρικοί ή προς κατάκτηση λαοί εκείνοι που λιμοκτονούν αλλά οι ίδιοι πληθυσμοί εκείνων που θέλουν να τους εκμεταλλευτούν προς όφελος τους. Ο Αμάρτια Σεν είχε ήδη γράψει: ένα από τα πιο αξιοσημείωτα γεγονότα της τρομερής ιστορίας της πείνας, είναι ότι ποτέ δεν σημειώθηκε σοβαρός λιμός σε καμία χώρα με δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης και με σχετικά ελεύθερο τύπο. Διόλου άσχετο και το κεφάλαιο για την Γεωγραφία του AIDS (: Η Πανούκλα των Φτωχών).
Οι ιστορικοί των νοοτροπιών θα διακρίνουν διαφορετικούς φόβους μέσα στη νέα χιλιετία: λιγότερο πολιτικο – στρατιωτικής τάξης (συγκρούσεις, διωγμοί, πόλεμοι) και περισσότερο οικονομικού – κοινωνικού χαρακτήρα (χρηματιστηριακές καταρρεύσεις, υπερπληθωρισμός, χρεωκοπίες επιχειρήσεων, μαζικές απολύσεις, αβεβαιότητα, νέα φτώχια) καθώς και βιομηχανικής και οικολογικής φύσεως (διαταραχές περιβάλλοντος, μολύνσεις κάθε είδους), αλλά και προσωπικού επιπέδου (ποιότητα διατροφής, γενετική μηχανική κλπ.).
Κι όμως, στον επίλογό του ο Ραμονέ δεν είναι απαισιόδοξος. Μια διεθνής κοινωνία πολιτών, που συγκεντρώνει δεκάδες ΜΚΟ, συλλογικά όργανα και δίκτυα από πολλές χώρες, αποδεικνύεται ιδιαίτερα ενεργητική. Όσοι αντιστέκονται έχουν πειστεί ότι ο σκοπός της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης είναι η καταστροφή του συλλογικού και η οικειοποίηση της δημόσιας και κοινωνικής σφαίρας από την αγορά και τον ιδιωτικό τομέα. Αν η φιλελεύθερη ιδεολογία κατασκευάζει μια εγωιστική κοινωνία, τότε είναι απολύτως απαραίτητο να επαναφέρουμε το συλλογικό στοιχείο σε κάθε μορφή της ζωής μας. Οι διαδηλωτές οικοδομούν μια νέα αντι-εξουσία προς ένα χώρο παγκόσμιας εκπροσώπησης όπου η διεθνής κοινωνία των πολιτών θα κατέχει κεντρική θέση. Όπως συμβαίνει με τους «Ονειρευτές του απόλυτου»: Στο Πόρτο Αλέγκρε, μια εμβληματική πόλη της νότιας Βραζιλίας αποτέλεσε ένα είδος κοινωνικού εργαστηρίου με συμμετοχικό προϋπολογισμό των κατοίκων των συνοικιών, που μπορούν να παρακολουθούν αναλυτικά την εξέλιξη των εργασιών και τη διαδρομή των χρηματικών κονδυλίων. Ένα επιτυχημένο πολιτικό πείραμα σε ατμόσφαιρα πλήρους δημοκρατικής ελευθερίας.
Εκδ. του Εικοστού Πρώτου, 2003, μτφ. Στάθης Γκίνης, 235 σελ. με δισέλιδη βιβλιογραφία (Ignacio Ramonet, Guerres de XXIe siècle, 2002).

Πρώτη δημοσίευση: mic.gr.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.